Kabinet-Lubbers III (1989-1994)

Het kabinet-Lubbers III kon aanvankelijk profiteren van een hoge economische groei. In de loop van de kabinetsperiode zakte deze in, maar bezien over de periode 1971-2017 was de groei over de hele kabinetsperiode nog steeds bovengemiddeld.

Het kabinet begon met de intentie meer geld uit te trekken voor investeringen in milieu, gezondheidszorg, kinderopvang en voor verhoging van uitkeringen en ambtenarensalarissen. Speerpunt was de zogenaamde sociale vernieuwing, waartoe rijk en gemeenten projecten zouden opzetten. Dreigende overschrijding van de norm voor het overheidstekort maakte ingrijpende hervormingen nodig in de sociale zekerheid, het hoger onderwijs en de welzijnssector.

Justitie

• - 

  Criminaliteitsbestrijding

  Minister Hirsch Ballin bracht diverse wetten tot stand in het kader van de criminaliteitsbestrijding, zoals een regeling om criminelen voordelen van misdaad te ontnemen ('pluk-ze-wetgeving').

• - 

  IRT-affaire

  De moeizame aansturing en latere opheffing van het Interregionaal Recherche Team Noord-Holland/Utrecht (IRT) bracht de ministers Hirsch Ballin en Van Thijn (die als burgemeester van Amsterdam een rol speelde bij de opheffing) in politieke problemen.

• - 

  Anti-discrimnatiewetgeving

  Er kwam een algemene wet tegen alle vormen van discriminatie, als uitwerking van artikel 1 van de Grondwet.

Binnenlandse Zaken

• - 

  Herorganisatie politie

  Er kwam een nieuwe (regionale) organisatie van de politie.

• - 

  Vluchtelingen uit Joegoslavië

  De opvang van een grote instroom van vluchtelingen (asielzoekers), met name uit voormalig Joegoslavië, leverde de nodige problemen op.

Onderwijs en Wetenschappen

• - 

  Hervorming middelbaar onderwijs

  Na jaren van discussie over de middenschool kwam er in plaats daarvan een regeling voor basisvorming in het voortgezet onderwijs. De basisvorming duurde drie jaar en betekende dat er een verplicht studieprogramma kwam in de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het lager en voortgezet beroepsonderwijs. De wet regelde verder dat scholen voor voortgezet onderwijs moesten samengaan om voor subsidie in aanmerking te kunnen komen.

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

• - 

  Vinex-wijken

  In 1990 verscheen de Vierde nota inzake de Ruimtelijke Ordening extra (Vinex). In de nabijheid van grote steden en infrastructuur werden nieuwe woonwijken gepland (de zgn. Vinex-wijken). Dit was onder meer het geval bij Utrecht (Leidse Rijn), Den Haag (Ypenburg, Leidscheveen) en Zwolle. Door dit te doen, moest de mobiliteit worden beperkt.

• - 

  Milieubeleidsplan

  Minister Alders kwam in 1990 met het Nationaal Milieubeleidsplan-plus (NMP-plus). Hierin stonden beleidsintensiveringen ten opzichte van het NMP over de uitstoot van CO2, de verzuring, de bescherming en ontwikkeling van natuur, de beheersing van afvalketens, bodemsanering en energiebesparing.

Verkeer en Waterstaat

• - 

  Convenant Openbaar Vervoer

  Goede openbaar-vervoersvoorzieningen werden essentieel gevonden bij stadsuitbreiding. Er kwamen convenanten met lokale besturen over uitvoering van het beleid, waarbij tot 2005 afspraken werden vastgelegd over grondkosten, openbaar vervoer en groen.

• - 

  Verzelfstandiging Nederlandse Spoorwegen

  De Tweede Kamer stemde in met de plannen van minister Maij tot verzelfstandiging van de Nederlandse Spoorwegen. De staatsgarantie eindigde op 1 januari 1994. NS moest meer ruimte krijgen om als 'normale' commerciële onderneming te opereren, die minder afhankelijk was van rijksbijdragen. Zo kwam er meer vrijheid bij de tariefstelling, voorzieningenniveau, investeringen en financiering. Dit moest zorgen voor een rendabele exploitatie van het reizigers- en goederenvervoer.

  De rijksoverheid hield verantwoordelijkheid voor de infrastructuur, de toegang tot het spoorwegnet, de veiligheid en de waarborg voor een adequate vervoersvoorziening.

  Binnen de NS kwam een scheiding tussen de verschillende functies: de exploitatie van het reizigersvervoer, de exploitatie van het goederenvervoer, het infrabeheer en het capaciteitsmanagement.

• - 

  Identificatieplicht en Ov-jaarkaart

  Er kwam een identificatieplicht voor bijvoorbeeld financiële transacties en om zwartrijden in het openbaar vervoer tegen te gaan. Ook kwam er een Ov-jaarkaart voor studenten.

Landbouw, Natuurbeheer en Visserij

• - 

  Verlaging melkquotum en graanprijs

  In juni 1992 werd in EG-verband overeenstemming bereikt over maatregelen om de overproductie in de landbouw tegen te gaan. Op basis van een plan van Eurocommissaris MacSharry wordt het melkquotum en de graanprijs verlaagd. De boeren krijgen compensatie voor het verlies aan inkomsten.

• - 

  Ecologische Hoofdstructuur (EHS)

  Minister Bukman bracht in 1992 samen met staatssecretaris Gabor en minister Alders het Structuurschema Groene Ruimte uit. Hierin werd een plan voor het tot stand brengen van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) geschetst.

  De EHS moest via ecologische verbindingszones waardevolle natuurgebieden met elkaar verbinden. De nadere uitwerking hiervan werd in handen gelegd van provincies en gemeenten. De pkb waarin het Structuurschema werd vastgesteld, kwam in 1995 tot stand.

Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur

• - 

  Euthanasiewetgeving

  Levensbeëindiging op verzoek bleef in principe strafbaar, maar een wet regelde dat alleen strafvervolging zou worden ingesteld als onzorgvuldig was gehandeld. Een arts moest toepassing van euthanasie wel melden.

Europese samenwerking: Verdrag van Maastricht en Akkoord van Schengen

Op 19 juli 1990 tekende Nederland met België, Luxemburg, Frankrijk en Duitsland het akkoord van Schengen over afschaffing van de grenscontroles aan de binnengrenzen.

Door het Verdrag van Maastricht van 7 februari 1992 werden de bestaande EG-verdragen uitgebreid met bepalingen over samenwerking op economisch en monetair beleid, buitenlands en veiligheidsbeleid, sociaal beleid en op het gebied van justitie. De Economisch en Monetaire Unie (EMU) kwam tot stand, waardoor invoering van een gezamenlijke munt dichterbij komt.

Golfoorlog

Op 2 augustus 1990 bezette Irak buurland Koeweit. Spoedig werd onder leiding van de VS een internationale coalitie gevormd om Koeweit te bevrijden. Het regime van Saddam Hoessein sloot daarop de grenzen voor onderdanen van EG-landen, waaronder 150 Nederlanders. Zij werden daarmee feitelijk gijzelaars. Het duurde tot december voor zij werden vrijgelaten.

Op grond van VN- en NAVO-resoluties stemde Nederland in met instelling van een zeeblokkade en later met militair ingrijpen om de bezetting van Koeweit ongedaan te maken. Het kabinet besloot, nadat op 15 januari 1991 een ultimatum aan Irak was verlopen, dat twee fregatten die al eerder naar de Perzische Golf waren gezonden, ook aan offensieve acties onder Amerikaans commando mochten deelnemen. Nog tijdens het Kerstreces kreeg het kabinet hiervoor het groene licht van de Tweede Kamer.

Einde van de Koude Oorlog

Na de van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 en na democratische omwentelingen in Midden- en Oost-Europa tussen het najaar van 1989 en 1991, trad verdere ontspanning in. Er kwam een internationaal verdrag over troepenvermindering. Het kabinet besloot de krijgsmacht met circa een derde in te krimpen.

Het kabinet-Lubbers III was verantwoordelijk voor het opstellen van vier troonredes. Deze gingen met name in op internationale onderwerpen als de politieke omwentelingen in Oost-Europa, Europese samenwerking, de Golfoorlog en de oorlogen in Joegoslavië. Op nationaal niveau stond de moeizame economische ontwikkeling centraal.

Het kabinet zat zijn volledige termijn uit en bood zijn ontslag aan daags voor de Tweede Kamerverkiezingen van 1994. Op 22 augustus 1994 trad het eerste kabinet-Kok aan als opvolger. Bij het einde van zijn derde kabinet in 1994 was Ruud Lubbers liefst 12 jaar premier geweest.