Agentschap Europese Unie
Een Europees agentschap is een instantie die zich bezighoudt met de ondersteuning en uitvoering van specifieke juridische, technische of wetenschappelijke overheidstaken. Hierbij werken zij nauw samen met de Europese Commissie en de nationale overheden van de EU-lidstaten, zonder direct deel uit te maken van nationale ministeries of de Europese instellingen. Daarnaast onderhouden zij ook banden met maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstituten uit de lidstaten.
De meer dan veertig agentschappen die momenteel actief zijn in de Europese Unie hebben als doel om de uitvoerbaarheid van beleid te bevorderen door op specificieke gebieden ondersteuning te bieden aan nationale overheden van EU-lidstaten en de Europese instellingen.
Agentschappen zijn geografisch over de Europese Unie verspreid en hoeven niet perse het woord 'agentschap' in hun naam te dragen, soms worden bijvoorbeeld ook de termen 'centrum', 'stichting', 'bureau' of 'waarnemingscentrum' gebruikt.Op dit moment zijn er drie EU Agentschappen gevestigd in Nederland: het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA), Europol en Eurojust.
Inhoudsopgave van deze pagina:
Als zelfstandige instellingen vormen de agentschappen een heel diverse groep. Zij kunnen in acht thematische subgroepen worden opgesplitst.
Vanwege de brexit zijn de agentschappen Europese Bankenautoriteit (EBA) en het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA), die in Londen waren gevestigd, verhuisd naar respectievelijk Parijs en Amsterdam.
In de loop der jaren zijn een aantal agentschappen opgeheven of overgegaan in nieuwe agentschappen. In dat laatste geval heeft het nieuwe agentschap een gewijzigd en vaak breder mandaat, maar is in praktische zin veelal een voortzetting het opgeheven agentschap.
De verschillende agentschappen kunnen los van hun inhoudelijke focus onderverdeeld worden in twee verschillende categorieën: uitvoerende agentschappen en beleidsagentschappen. De uitvoerende agentschappen zijn instanties die gevestigd zijn in Brussel of Luxemburg en vanuit daar geheel of gedeeltelijk de Europese uitgavenprogramma’s van de Commissie delegeren. De beleidsagentschappen, ook wel gedecentraliseerde agentschappen genoemd, spelen een rol in het beleidsproces. Op basis van hun specialistische expertise kunnen zij specifieke juridische, technische en wetenschappelijke ondersteuning te bieden aan nationale overheden en de EU. Tevens is deze tweede categorie agentschappen geografische gespreid over de EU-lidstaten.
Europese beleidsagentschappen kunnen verder nog worden onderscheiden in vijf categorieën. Dit onderscheid is gebaseerd op de verschillen in rechtsgrondslag, bevoegdheden en taken.
-
-Regulerende agentschappen: agentschappen die zich inzetten voor de werking van de interne markt. De groep beschikt over de meest verreikende bevoegdheden en zelfstandigheid ten opzichte van de Europese Commissie.
-
-Adviserende agentschappen: groep agentschappen die de Europese Commissie tijdens haar besluitvorming ondersteund bij het verschaffen van technisch of wetenschappelijk advies.
-
-Agentschappen voor operationele activiteiten: agentschappen die berust zijn met operationele taken die een zeer specialistische inbreng vragen of betrekking hebben op een politiek gevoelig onderwerp.
-
-Agentschappen voor het vergaren en verspreiden van informatie en het bevorderen van de sociale dialoog
-
-'Toeleveranciers': agentschappen die praktische diensten leveren aan de Europese instellingen
Ondanks de grotendeels zelfstandige status van de EU agentschappen, zijn er wel bepaalde controles waaraan zijn onderworpen worden. Allereerst worden de budgetten van agentschappen bepaald door het Europees Parlement. Verder houdt de Europese Rekenkamer toezicht op de begroting van de individuele agentschappen. Ten slotte, nemen alle lidstaten deel aan de raden van bestuur van de agentschappen en kunnen zij langs deze weg hun controle uitvoeren.
De agentschappen verschillen sterk van elkaar, zowel wat betreft grootte als doel. Toch hebben ze dezelfde basisstructuur en werken ze op vergelijkbare manieren.
Ieder agentschap staat onder leiding van een raad van bestuur. Bij alle agentschappen zijn in elk geval de lidstaten daarin vertegenwoordigd. Deze raad stelt prioriteiten vast en keurt werkprogramma's goed op basis van (onder meer) de basisdoelstellingen van het agentschap, de beschikbare middelen en de politieke prioriteiten. De raad van bestuur (of eventueel de Raad van de Europese Unie) benoemt de directeur van het agentschap. Deze heeft de dagelijkse leiding over de organisatie en vertegenwoordigt het agentschap. Een agentschap kan door een of meer technische of wetenschappelijke comités worden ondersteund. De Europese Rekenkamer controleert de jaarcijfers.
In de raad van bestuur van alle agentschappen zitten vertegenwoordigers uit alle EU-lidstaten. Soms zijn ook leden of vertegenwoordigers van nationale werkgevers- en werknemersorganisaties vertegenwoordigd in het bestuur.
Agentschappen hebben in elke lidstaat één of meer aanspreekpunten, zoals overheden, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen.
De agentschappen van de Europese Unie zijn niet vastgelegd in de Europese verdragen. Voor ieder agentschap worden de spelregels en de taken vastgelegd in een verordening. Voor een aanpassing in de bevoegdheden of het verplaatsen van een agentschap kan een nieuwe verordening worden aangenomen.
Uitzondering is het Europees Defensie Agentschap, dat in het Verdrag al bepaalde taken toegewezen heeft gekregen.
Alle agentschappen moeten zich houden aan bepaalde grondregels voor transparantie en verantwoording. Deze zijn in de Verdragen vastgelegd en gelden voor alle instellingen van de Europese Unie.