Neonationalisme

Volgens de Encyclopaedia Britannica is nationalisme een ideologie die erop is gebaseerd dat de loyaliteit en toewijding van het individu aan de natiestaat boven andere individuele of groepsbelangen gaat. Na de Tweede Wereldoorlog is nationalisme een beladen begrip. Behalve in Noord-Korea komt totalitair nationalisme niet meer voor. Dit neemt niet weg dat er in veel landen vormen van (neo)nationalisme waarneembaar zijn waarin het belang van de eigen natiestaat voorop staat.

Volgens Mudde (2015) zijn de tegenwoordige rechtsradicale populistische partijen in Europa niet zozeer antidemocratisch, maar veeleer tegen het liberaal-democratische gedachtengoed. Daarbij worden rechtsradicale populistische partijen gekenmerkt door ten minste drie elementen:

• 1. 

  Het idee dat de natie bewoond moet worden door de ‘natives’ (autochtonen), terwijl vreemden een fundamentele bedreiging vormen
• 2. 

  Autoritarisme en een voorkeur voor een strikt ‘law and order’ beleid
• 3. 

  Populisme

Hirsh (2016) ziet het neonationalisme als een beweging van mensen die hun baan kwijtgeraakt zijn en ‘hun land terug willen’. Daarbij keren ze zich tegen internationale instellingen, vrije handel en de instroom van migranten.

In 2000 kwam in Rusland Vladimir Poetin aan de macht. Hij maakt gebruik van nationalistische sentimenten, mede gevoed door Russische gevoelens van vernedering na het uiteenvallen van de Sovjet Unie. Ook in China is de oude socialistische ideologie de laatste twee decennia meer en meer vervangen door een nationalistische.

In juni 2016 koos een meerderheid van de opgekomen Britse kiezers in een referendum voor een Brexit, en daarmee voor het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Enkele maanden later, in november 2016, won Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen met een nationalistisch getinte campagne waarin hij onder meer beloofde een muur aan de grens met Mexico te laten bouwen.

Op het Europese vasteland scoren het Franse Front National en de Nederlandse PVV hoog in de peilingen. Mudde (2015) noemt rechtsradicale populistische partijen de succesvolste familie van nieuwe partijen in het naoorlogse Europa. Hoewel ze in toenemende mate regeringsverantwoordelijkheid dragen zijn ze hierin volgens Mudde tot dusver niet erg succesvol.

The Economist (2016) noemt een aantal mogelijke theorieën die het opkomende nieuwe nationalisme zouden verklaren:

• · 

  Pessimisme in rijke landen als gevolg van lagere economishe groei, waardoor ook de steun voor globalisering afneemt. Ook ongelijkheid en sociaal-economische problemen voor lager opgeleiden spelen een rol

• · 

  In ontwikkelingslanden en Rusland is nationalisme een middel voor de leiders om enthousiasme voor de staat te genereren en de schuld voor wat er fout gaat op de buitenwereld af te schuiven.

• · 

  Veel inwoners van westerse landen hebben weinig op met immgratie en zien met lede ogen aan hoe Europa meer islamitisch wordt en de VS minder blank en protestant,

• · 

  De liberale elite benadrukt vormen van identiteit zoals goed wereldburgerschap of het behoren bij een groep met een bepaalde identiteit, zoals homoseksuelen. Een deel van de rest van de bevolking heeft echter weinig met dergelijke vormen van identiteit. Nationalisten houden niet van deze ‘balkanisering’ van hun land in deze groepen.

Een analyse van Amerikaanse Congresverkiezingen in de jaren 2002-2010 van Autor et al. (april 2016) wijst uit dat kiesdistricten die zijn blootgesteld aan concurrentie door import vanuit China, gematigde congresleden wegstemden. In aan handel blootgestelde districten in Republikeinse handen was het waarschijnlijker dat er een conservatieve Republikein werd gekozen. In aan handel blootgestelde districten die aanvankelijk in Democratische handen waren, was het waarschijnlijker dat er ofwel een liberale Democraat ofwel een conservatieve Republikein werd gekozen. Regio’s die het hardst werden geraakt door globalisering zijn op die manier politiek meer extreem geworden. Vervolgonderzoek van Autor et al. (november 2016) laat zien dat toenemende concurrentie door importen uit China er ook voor heeft gezorgd dat de Republikeinen een groter deel van de stemmen kregen bij de presidentsverkiezingen van 2016.

Politici die als (neo)nationalistisch worden beschouwd zijn de Russische president Vladimir Poetin, Marine le Pen van het Front Nationaal in Frankrijk en Donald Trump, die in november 2016 de Amerikaanse presidentsverkiezingen won. Ook Abdel-Fattah al-Sisi (Egypte), Recep Tayyip Erdogan (Turkije) en Narendra Modi (India) worden gezien als nationalistisch geïnspireerde leiders.

In het Verenigd Koninkrijk waren Nigel Farage van de UK Independence Party en Boris Johnson van de Conservatives bepalend in de Brexit-campagne.

PVV-leider Geert Wilders is een prominent nationalist in Nederland. Ook elders in Europa, zoals in Hongarije, Polen en Oostenrijk, spelen nationalistische partijen een belangrijke rol.