Eerste Kamerverkiezingen
De 75 leden van de Eerste Kamer worden eens in de vier jaar door middel van 'getrapte verkiezingen' gekozen. Burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten of kiescolleges en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. Dit gebeurt binnen drie maanden na de verkiezingen van de Provinciale Staten. Sinds een Grondwetswijziging in 2017 stemmen ook de inwoners van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba over de samenstelling van de Eerste Kamer. Aangezien de bijzondere gemeenten geen Provinciale Staten hebben, gaat dit via afzonderlijk gekozen kiescolleges. In 2022 is er een vierde kiescollege toegevoegd, het kiescollege niet-ingezetenen. Door te stemmen voor dit kiescollege kunnen kiesgerechtigde Nederlanders die in het buitenland wonen, invloed uitoefenen op de samenstelling van de Eerste Kamer.
De gedachte was lange tijd dat Eerste Kamerleden, doordat zij niet rechtstreeks door de burgers worden gekozen, wat verder van de dagelijkse politiek af kunnen staan en zich wat onafhankelijker kunnen opstellen dan Tweede Kamerleden. Tegenwoordig nemen 'lijsttrekkers' voor de Eerste Kamer deel aan debatten (zelfs al voorafgaand aan de Statenverkiezingen).
De laatste verkiezingen waren op 30 mei 2023.
Contentssopgave van deze pagina:
Alle Provinciale Statenleden (dat zijn er in totaal 570) en de leden van de kiescolleges brengen op verkiezingsdag hun stem uit op één van de kandidaten voor de Eerste Kamer. Er kan bij volmacht worden gestemd. Leden mogen slechts één volmacht aannemen. De kandidaten staan per partij op één of meer lijsten. Sinds de Eerste Kamerverkiezingen van 2011 is het moeilijker om met voorkeurstemmen in de Eerste Kamer te komen dan voorheen.
Niet elk Statenlid heeft een even zware stem. Door 'weging' wordt een relatie gelegd met het inwonertal van de provincie. Het inwonertal (op 1 januari voorafgaand aan de verkiezingen) wordt daarbij gedeeld door het honderdvoud van het aantal Statenleden van de provincie. De uitkomst heet de stemwaarde. In Zeeland heeft één stem in 2023 bijvoorbeeld een stemwaarde van 100, in Limburg een stemwaarde van 240, en in Zuid-Holland een stemwaarde van 692. De op een partij in Provinciale Staten uitgebrachte stemmen worden vermenigvuldigd met de stemwaarde. De uitkomst van deze som heet stemcijfer.
De kandidaatstelling voor de verkiezing van de leden van de Eerste Kamer vindt volgens de Kieswet plaats op de dinsdag in de periode van 19 tot en met 25 april of binnen veertig dagen na dagtekening van het koninklijk besluit tot ontbinding van de Eerste Kamer. De lijst moet per provincie door ten minste één Statenlid worden ondersteund en de kandidaten moeten schriftelijk verklaren in te stemmen met hun kandidatuur.
Lidmaatschapsvereisten
De vereisten voor het lidmaatschap van de Eerste Kamer zijn hetzelfde als voor de Tweede Kamer, maar een lid van de Eerste Kamer mag niet tevens lid van de Tweede Kamer zijn. Ook kunnen Eerste Kamerleden niet tegelijkertijd minister, staatssecretaris, lid van de Raad van State, lid van de Algemene Rekenkamer of procureur-generaal of advocaat-generaal bij de Hoge Raad zijn.
De zetelverdeling geschiedt met behulp van de kiesdeler. Deze wordt berekend door de som van de stemcijfers van alle provincies te delen door het aantal beschikbare zetels (75).
Voor iedere partij wordt gekeken welk stemcijfer zij in totaal heeft behaald (in feite dus hoeveel stemmen zij heeft gekregen en welke stemwaarde die stemmen hadden). Dat totaal wordt gedeeld door de kiesdeler. De uitkomst van die deling levert het zetelaantal per partij op.
Via de verdeling van restzetels kunnen ook partijen die geen volle zetel hebben behaald alsnog een zetel behalen.
Het is voor Statenleden mogelijk om een voorkeurstem uit te brengen. Dat is de laatste jaren in toenemende mate gebeurd. Om met een voorkeurstem te worden gekozen, is sinds een wijziging van de Kieswet in 2010 de gehele kiesdeler nodig. Daarvoor was slechts een halve kiesdeler nodig. Dat betekende toen dat bijvoorbeeld in de Staten van Zuid-Holland twee stemmen voldoende waren om iemand met voorkeurstemmen in de Eerste Kamer te brengen.
Lijstverbindingen
De mogelijkheid tot het aangaan van lijstverbindingen is door een wijziging van de Kieswet in 2010 geschrapt. Wel komt het voor dat Statenleden, als hun stem toch geen gewicht in de schaal legt voor een het zeteltal van de eigen partij, die stem uitbrengen op een verwante partij.
Om de vier jaar worden de leden van de Provinciale Staten gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Aan deze verkiezingen kunnen, naast de landelijke politieke partijen, ook provinciale partijen meedoen. De leden van Provinciale Staten kiezen eens in de vier jaar de Eerste Kamer. Dat doen ze kort nadat ze zijn aangetreden. De laatste Provinciale Statenverkiezingen waren op 15 maart 2023.
Tussen 1815 en nu zijn er dikwijls wijzigingen geweest in de manier waarop de Eerste Kamer gekozen werd en hoelang de zittingstermijn was. Zo ook bij de grondwetsherziening van 1983, waarna de zittingstermijn van Eerste Kamerleden van zes naar vier jaar veranderde. Vanaf dit jaar werden alle leden tegelijkertijd gekozen door de Provinciale Staten. Daarnaast werden sindsdien de Kamervoorzitters gekozen door de Kamers zelf.
Sinds 1983 worden de 75 leden van de Eerste Kamer iedere vier jaar gekozen via 'getrapte verkiezingen'. Burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten en zij kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. De gedachte is dat Eerste Kamerleden daardoor wat verder af staan van de dagelijkse politiek en zich wat onafhankelijker kunnen opstellen.
meer over