Bescherming van klokkenluiders: de Commissie stelt nieuwe, EU-brede regels vast

De Europese Commissie stelt nieuwe wetgeving voor om de bescherming van klokkenluiders in de hele EU te versterken.

© European Union 2018 Director: Catherine Vandezande

Recente schandalen zoals Dieselgate, Luxleaks, de Panama Papers of de lopende onthullingen in verband met Cambridge Analytica tonen aan dat klokkenluiders een belangrijke rol kunnen spelen bij het blootleggen van illegale activiteiten die het algemeen belang en het welzijn van onze burgers en onze samenleving schaden.

Het voorstel van vandaag waarborgt klokkenluiders die inbreuken op het EU-recht melden, een hoog niveau van bescherming via EU-brede normen. De nieuwe wetgeving creëert veilige kanalen om misstanden te melden, zowel binnen een organisatie als aan publieke autoriteiten. Ze zal klokkenluiders ook beschermen tegen ontslag, demotie en andere vormen van vergelding en de nationale autoriteiten ertoe verplichten de burger te informeren en overheidsinstanties opleidingen over omgaan met klokkenluiders aan te bieden.

Eerste vicevoorzitter Frans Timmermans: "Veel recente schandalen waren misschien nooit aan het licht gekomen als insiders niet de moed zouden hebben gehad om ermee naar buiten te komen. Zij namen daarmee echter enorme risico's. Als we klokkenluiders dus beter beschermen, kunnen we schade aan het algemeen belang door zaken als fraude, corruptie, ontwijking van vennootschapsbelasting of schade aan de volksgezondheid en het milieu, beter opsporen en voorkomen. Correct handelen mag niet bestraft worden. Daarnaast beschermen de voorstellen van vandaag ook degenen die fungeren als bron voor onderzoeksjournalisten. Zo helpen ze ervoor zorgen dat de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid in Europa worden verdedigd."

Věra Jourová, commissaris voor Justitie, Consumentenzaken en Gendergelijkheid: "De nieuwe regels inzake de bescherming van klokkenluiders zijn een doorbraak. In de gemondialiseerde wereld waarin mensen soms zwichten voor de verleiding om de wet te overtreden om winsten te maximaliseren, moeten we steun bieden aan degenen die bereid zijn het risico te nemen om ernstige schendingen van het EU-recht bloot te leggen. Dat zijn we verplicht aan de eerlijke mensen in Europa.

Klokkenluiders kunnen inbreuken op het EU-recht helpen opsporen, onderzoeken en bestraffen. Ze spelen ook een belangrijke rol bij het in staat stellen van journalisten en de vrije pers om hun fundamentele rol in onze democratieën te spelen. Daarom moeten klokkenluiders goed worden beschermd tegen intimidatie en/of vergelding. Het zou niet mogen dat burgers die illegale activiteiten aan het licht brengen, daarvoor gestraft worden. In werkelijkheid moeten velen van hen het echter bekopen met hun baan, hun reputatie of zelfs hun gezondheid: 36 % van de werknemers die wangedrag meldden, kreeg met vergelding te maken (2016 Global Business Ethics Survey). Klokkenluiders beschermen zal ook helpen bij het vrijwaren van de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid, en is essentieel om de rechtsstaat en de democratie in Europa te beschermen.

Bescherming met betrekking tot een breed scala van inbreuken op het EU-recht

Het voorstel van vandaag waarborgt EU-brede bescherming voor klokkenluiden over inbreuken op EU-wetgeving inzake openbare aanbesteding; financiële diensten, witwassen van geld en terrorismefinanciering; productveiligheid; vervoersveiligheid; milieubescherming; nucleaire veiligheid; veiligheid van levensmiddelen en diervoeders, diergezondheid en dierenwelzijn; volksgezondheid; consumentenbescherming; privacy, gegevensbescherming en beveiliging van netwerk- en informatiesystemen. Ook inbreuken op de mededingingsregels van de EU en schendingen en misbruik van de EU-regelgeving inzake vennootschapsbelasting, en schade aan de financiële belangen van de EU vallen onder het voorstel. De Commissie moedigt de lidstaten aan verder dan deze minimumnormen te gaan en een breed kader voor de bescherming van klokkenluiders op grond van dezelfde beginselen te ontwikkelen.

Duidelijke mechanismen en verplichtingen voor werkgevers

Alle bedrijven met meer dan vijftig werknemers of een jaaromzet van meer dan tien miljoen euro moeten een interne procedure opzetten om meldingen van klokkenluiders te behandelen. Ook alle staten, regionale overheden en gemeenten met meer dan tienduizend inwoners zullen onder de nieuwe wetgeving vallen.

De beschermingsmechanismen die moeten worden opgezet, omvatten:

• - 

  Duidelijke rapporteringskanalen, zowel binnen als buiten de organisatie, die vertrouwelijkheid garanderen;
• - 

  Een drielagig rapporteringssysteem bestaande uit:
• - 

  Interne rapporteringskanalen;
• - 

  Rapportering aan de bevoegde autoriteiten - indien interne kanalen niet werken of niet redelijkerwijze kunnen worden verwacht te werken (bijvoorbeeld wanneer het gebruik van interne kanalen de doeltreffendheid van onderzoekshandelingen door de bevoegde autoriteiten in het gedrang kan brengen);
• - 

  Publieke rapportering / rapportering in de media - indien er geen passende maatregelen worden genomen na rapportering via andere kanalen, of in het geval van een dreigend of duidelijk gevaar voor het algemeen belang, of onherstelbare schade;
• - 

  Feedbackverplichtingen voor autoriteiten en bedrijven, die voor interne rapporteringskanalen binnen drie maanden op de meldingen van klokkenluiders moeten reageren en er een follow-up aan moeten geven;
• - 

  Preventie van vergelding en effectieve bescherming: alle vormen van vergelding zijn verboden en moeten worden bestraft. Wanneer klokkenluiders het slachtoffer van represailles worden, moeten ze toegang hebben tot gratis advies en passende remedies (bijvoorbeeld maatregelen om pesterijen op het werk te doen ophouden of ontslag te verhinderen). De bewijslast wordt in dergelijke gevallen omgekeerd, zodat de personen of organisaties moeten aantonen dat hun maatregelen geen represailles tegen de klokkenluider zijn). Klokkenluiders worden ook beschermd in gerechtelijke procedures, met name door een vrijstelling van aansprakelijkheid voor het bekendmaken van de informatie.

Doeltreffende waarborgen

Het voorstel beschermt verantwoord klokkenluiden dat oprecht bedoeld is om het algemeen belang te vrijwaren. Daarom voorziet het in waarborgen om kwaadwillige of oneerlijke meldingen te ontmoedigen en ongerechtvaardigde reputatieschade te voorkomen. Wie in opspraak komt door een melding van een klokkenluider, geniet onverkort het vermoeden van onschuld, het recht op een doeltreffende voorziening in rechte, een eerlijk proces, en het recht op verdediging.

Achtergrond

De bescherming die klokkenluiders in de EU wordt geboden, is momenteel versnipperd en ongelijk. Op dit ogenblik garanderen slechts tien EU-lidstaten dat klokkenluiders ten volle worden beschermd. In de overige landen is de verleende bescherming onvolledig en geldt ze enkel voor specifieke sectoren of categorieën werknemers.

Het voorstel van de Commissie bouwt voort op de aanbeveling van de Raad van Europa van 2014 inzake de bescherming van klokkenluiders, waarin wordt aanbevolen dat "lidstaten beschikken over een normatief, institutioneel en justitieel kader ter bescherming van personen die, in het kader van hun professionele betrekkingen, informatie melden of aan het licht brengen over zaken die het algemeen belang in gevaar brengen of schade berokkenen" en legt beginselen vast die staten tot leidraad dienen bij de invoering of herziening van dergelijke kaders.

In zijn Conclusies over belastingtransparantie van 11 oktober 2016 moedigde de Raad de Commissie aan om de mogelijkheid van toekomstige EU-maatregelen te verkennen. Maatschappelijke organisaties en vakbonden roepen voortdurend op tot EU-brede wetgeving ter bescherming van klokkenluiders die optreden in het algemeen belang.

Op het jaarlijks colloquium over de grondrechten in november 2016, met als thema "pluralisme in de media en democratie", verbond de Commissie zich ertoe actie te ondernemen om klokkenluiders te beschermen als journalistieke bron.

Met de versterking van de bescherming van klokkenluiders doet de Commissie ook haar verbintenis gestand om meer nadruk op de handhaving van het EU-recht te leggen, zoals vastgesteld in haar mededeling van 2016 " EU-wetgeving: betere resultaten door betere toepassing".

Meer informatie

Mededeling over de versterking van de bescherming van klokkenluiders op EU-niveau

Richtlijn over de bescherming van personen die inbreuken op het EU-recht melden

Q&A

Factsheet

IP/18/3441