Zwitsers zitten al in EU maar willen het niet weten

Zwitserland doet sterk denken aan de 27ste lidstaat van de EU. Luister naar Station Europa, met als gast Wouter Smith. Presentatie: Perro de Jong (20'00'')

Nog geen twee weken geleden zei de Zwitserse regering nauwer te willen samenwerken met Brussel in het kader van het veiligheids- en defensiebeleid van de EU. De argeloze lezer zal zich verbaasd afvragen wat er in hemelsnaam is gebeurd met de Zwitsers, die hun tanks en kanonnen hadden verstopt in de bergen, die zich hadden ingegraven achter hun bankgeheim, die 'nee' zeiden tegen de EU en die zelfs het VN-lidmaatschap beschouwden als een aantasting van hun stricte neutraliteitspolitiek.

Hoewel tamelijk geruisloos, is er inderdaad heel veel veranderd sinds het referendum van 1992. Toen zeiden de Zwitsers 'nee' tegen de Europese Economische Ruimte EER. De EER was een soort alternatieve gemeenschappelijke markt van de EU en de landen die buiten de EU waren gebleven. Noorwegen en IJsland deden wel mee aan de EER, maar zelfs deze voorzichtige vorm van samenwerking ging de Zwitsers te ver.

Souvereiniteit

Het was Christoph Blocher, de ondernemer, multimiljonair en populist die het verzet tegen de EER leidde. Het verzet tegen de EU, tegen buitenlanders en tegen aantasting van de Zwitserse soevereiniteit maakte hem razend populair. Zijn Zwitserse Volkspartij SVP werd de grootste partij van het land en Blocher trad in 2003 als minister toe tot de regering. "Blocher is de spreekbuis van de oer-Zwitsers", benadrukt Yves Christen, oud-parlementariër, liberaal en een van de grondleggers van de pro-Europese lobby in Zwitserland. "De oer-Zwitsers hebben zich altijd afgezet tegen de Habsburgse keizers, en ze zien Brussel en de EU als de moderne keizer". "Dat is EU-land, gecontroleerd en gecommandeerd door Berlijn", zegt een broer van Blocher misprijzend in een reportage van de Zwitserse televisie.

Bilaterale akkoorden

Maar zelfs de kruistocht van Blocher moest het afleggen tegen de globalisering die ook Zwitserland dwong zich meer en meer open te stellen. Het EU-lidmaatschap werd in 2001 nog in een referendum afgewezen, maar twee jaar later zeiden de Zwitsers wel ja tegen de VN. Het sterk ingekrompen Zwitserse leger nam zelfs deel aan VN-vredesmissies in onder meer Kosovo en Bosnië. Operaties waarbij de vrede moet worden afgedwongen blijven echter taboe.

Als alternatief voor het EU-lidmaatschap kozen de Zwitsers voor een serie bilaterale akkoorden met Brussel. De akkoorden bestrijken een groot aantal terreinen, variërend van handel, transport en milieu tot vrij verkeer van personen, werknemers, asiel en zelfs Schengen. Het Schengenverdrag over afschaffing van de grenscontroles dat EU-landen als het Verenigd Koninkrijk en Ierland nog te ver gaat, is voor de Zwitsers wel acceptabel. De Duitsers gingen in 2004 opeens weer over tot intensieve controles aan hun kant van de grens. De lange files die het gevolg waren, deed de stemming onder Zwitsers snel omslaan.

Europees geheel

Het werd dus 'ja' tegen Schengen, ook al moesten de Zwitsers in ruil hun land openstellen voor goedkope werknemers uit de nieuwe EU-lidstaten. "De Zwitsers hechten sterk aan vrij verkeer van personen", benadrukt Wouter Smith, belastingadviseur en Zwitserland-specialist bij KPMG Meyburg & Co. Volgens hem hebben de Zwitsers eieren voor hun geld gekozen en hebben ze heel geleidelijk toenadering gezocht tot de EU. De huidige bilaterale verdragen gaan inmiddels veel en veel verder dan de EER destijds. "Maar hoever ze meedoen in het grote Europese geheel, beseft de Zwitser op straat niet", meent Smith.

Volgens Yves Christen is nu al 80 procent van de Zwitserse wetgeving in overeenstemming met de Brusselse regels. De diepgewortelde angst voor verlies van soevereiniteit bij een EU-lidmaatschap is volgens hem een fictie. En andere bezwaren, zoals het lage BTW-tarief en de Zwitserse Franc die het land zou moeten opgeven, zijn volgens hem niet onoverkomelijk. Smith voegt daar nog de landbouwsubsidies aan toe. Bern subsidieert zijn landbouw voor ongeveer 50%, veel meer dan in de EU toelaatbaar is.

Belastingparadijs

Het echt heikele punt blijft volgens Smith de rol van Zwitserland als financieel centrum. Tot groot ongenoegen van Brussel lokt Zwitserland Europese bedrijven met zeer lage vennootschapsbelasting. Die lage tarieven worden niet gehanteerd voor Zwitserse bedrijven en zijn volgens Brussel dus verkapte illegale subsidies. Ook voor de bronbelasting, de belasting op spaartegoeden van EU-burgers die het land aan de EU moet afdragen, hebben de Zwitsers allerlei trucs bedacht. In praktijk wordt dus maar een schijntje aan bronbelasting afgedragen. Zwitserland als belastingparadijs voor bedrijven en burgers is een rol die het land wereldwijd wil blijven spelen. Alleen al daarom zit een EU-lidmaatschap er voorlopig niet in.