Vragen en antwoorden: Richtsnoeren van de Commissie voor het conditionaliteitsmechanisme
-
-Waartoe dient de conditionaliteitsverordening voor de rechtsstaat?
Voor de Europese Commissie is het van prioritair belang dat het geld van de burgers wordt beschermd en dat elke euro uit de begroting rechtmatig wordt besteed en meerwaarde creëert. Om dat doel te bereiken, werkt de Commissie voortdurend en nauw samen met de lidstaten en met de andere EU-instellingen en heeft ze een aantal instrumenten tot haar beschikking.
Voor de begroting 2021-2027 en NextGenerationEU is een extra beschermingslaag ingevoerd: Verordening (EU, Euratom) 2020/2092 betreffende een algemeen conditionaliteitsregime ter bescherming van de Uniebegroting. Die verordening is gericht op het aanpakken van schendingen van de beginselen van de rechtsstaat die gevolgen hebben of dreigen te hebben voor de Uniebegroting, en zorgt er daardoor voor dat de EU beter is toegerust om haar begroting te beschermen.
Dankzij het nieuwe conditionaliteitsregime kan de EU bijvoorbeeld betalingen opschorten of financiële sancties treffen om de begroting te beschermen.
Tegelijkertijd moeten de eindontvangers en begunstigden van middelen van de Unie hun betalingen rechtstreeks van de betrokken lidstaten kunnen blijven ontvangen.
Het instrument vormt een aanvulling op andere instrumenten en procedures ter bescherming van de Uniebegroting, zoals controles en audits of financiële correcties, of onderzoeken door het Europees Openbaar Ministerie of door OLAF, het Europees Bureau voor fraudebestrijding. De Commissie kan alleen een beroep doen op de verordening als de andere instrumenten ter bescherming van de Uniebegroting de Uniebegroting niet effectiever kunnen beschermen.
Samen met de reeds bestaande instrumenten zorgt de verordening ervoor dat elke euro terechtkomt waar hij nodig is en meerwaarde creëert voor de burgers.
-
-Waartoe dienen de richtsnoeren die de Commissie vandaag heeft gepubliceerd?
De richtsnoeren zijn bedoeld om de toepassing van de conditionaliteitsverordening op een aantal punten te verduidelijken.
Ze moeten ervoor zorgen dat de Commissie de verordening op een duidelijke en voorspelbare manier toepast. Ze verduidelijken onder welke voorwaarden de toepassing van de verordening wordt geactiveerd, hoe derden informatie kunnen melden en hoe de rechten van de eindontvangers en begunstigden van EU-financiering zullen worden beschermd.
-
-Hoe zijn de richtsnoeren tot stand gekomen?
De richtsnoeren zijn het resultaat van een uitgebreid proces, waarbij de Europese Commissie voorbereidend werk heeft verricht en er overleg is gepleegd met het Europees Parlement en de EU-lidstaten.
Het Europees Parlement en de EU-lidstaten zijn partners bij de uitvoering van de verordening. Het belang van die rol is tijdens dit proces ten volle erkend. In de richtsnoeren wordt ook rekening gehouden met de arresten van het Europees Hof van Justitie van 16 februari 2022 in de zaken C-156/21 en C-157/21 over de wettigheid van de conditionaliteitsverordening.
-
-Wat staat er in de richtsnoeren?
De richtsnoeren geven uitleg over vijf aspecten van de conditionaliteitsverordening:
-
-de voorwaarden voor de vaststelling van maatregelen;
-
-de complementariteit tussen de conditionaliteitsverordening en andere instrumenten voor de bescherming van de Uniebegroting;
-
-de vereiste dat de maatregelen evenredig zijn;
-
-de procedure en het beoordelingsproces;
-
-de bescherming van de rechten van de eindontvangers en begunstigden.
-
-Onder welke voorwaarden zal de Commissie de conditionaliteitsprocedure inleiden?
De Commissie zal de procedure in het kader van de conditionaliteitsverordening inleiden wanneer zij redelijke gronden heeft om aan te nemen dat aan de volgende voorwaarden, zoals uiteengezet in de richtsnoeren, is voldaan:
-
-ten minste één van de beginselen van de rechtsstaat waarnaar in de conditionaliteitsverordening wordt verwezen, is in een lidstaat geschonden. Het gaat onder meer om de beginselen van legaliteit, van rechtszekerheid, van het verbod op willekeur van de uitvoerende macht, van effectieve rechtsbescherming, van de scheiding der machten en van non-discriminatie en gelijkheid voor de wet;
-
-de schending heeft betrekking op situaties of gedragingen die uitgaan van overheidsinstanties of aan deze instanties zijn toe te schrijven, voor zover die situaties of gedragingen relevant zijn voor het goed financieel beheer van de Uniebegroting of voor de bescherming van de financiële belangen van de Unie. Dit omvat de instanties die de Uniebegroting uitvoeren en die financiële controles, monitoring en audits verrichten; onderzoeks- en vervolgingsinstanties; nationale gerechten of administratieve autoriteiten; instanties die de herstel- en veerkrachtplannen uitvoeren; instanties die eigen middelen van de Unie innen;
-
-de schending vormt een aantasting of een ernstig risico op aantasting van het goed financieel beheer van de Uniebegroting of van de bescherming van de financiële belangen van de Unie, zowel wat de ontvangsten als wat de uitgaven betreft. Er moet ook een voldoende rechtstreeks verband bestaan tussen de schending en de gevolgen ervan. Dat moet geval per geval worden beoordeeld.
Wanneer aan de voorwaarden is voldaan, leidt de Commissie de procedure in, tenzij zij van oordeel is dat ze de Uniebegroting effectiever kan beschermen met andere procedures die in de wetgeving van de Unie zijn vastgesteld.
-
-Wat is het verband tussen de conditionaliteitsverordening en de andere instrumenten voor de bescherming van de Uniebegroting?
Alvorens maatregelen voor te stellen, zal de Commissie beoordelen of ze de Uniebegroting niet effectiever kan beschermen met andere procedures, zoals met het systeem voor vroegtijdige opsporing en uitsluiting of via het onderbreken of opschorten van betalingen of het opleggen van financiële correcties in het kader van gedeeld beheer. In het geval van de herstel- en veerkrachtfaciliteit, die centraal staat in het herstelplan NextGenerationEU, kunnen bedragen worden verlaagd of teruggevorderd in geval van ernstige onregelmatigheden die niet door de lidstaten zijn gecorrigeerd.
De richtsnoeren bevatten twee indicatieve criteria om te bepalen hoe doeltreffend de conditionaliteitsverordening is in vergelijking met andere instrumenten:
-
-ten eerste de omvang van de gevolgen en/of van de risico's die de schending met zich mee kan brengen: dit is relevant omdat andere procedures misschien alleen betrekking hebben op specifieke uitgavenprogramma's of reeds ingetreden gevolgen. De conditionaliteitsverordening zou daarom doeltreffender zijn voor schendingen die wijdverspreid zijn of waarvan de gevolgen nog niet zijn ingetreden;
-
-ten tweede de soorten corrigerende maatregelen die beschikbaar zijn en de geschiktheid ervan voor verschillende situaties: wanneer de EU-begroting op grote schaal wordt of dreigt te worden geschaad, bijvoorbeeld doordat de nationale gerechten niet onafhankelijk zijn, zou de grote verscheidenheid aan maatregelen die in afwachting van de beëindiging van de schending krachtens de conditionaliteitsverordening kunnen worden opgelegd, de Uniebegroting effectiever kunnen beschermen dan maatregelen die gericht zijn op een specifiek programma of instrument.
-
-De maatregelen moeten evenredig zijn: wat betekent dat?
De Commissie zal evenredige maatregelen voorstellen, wat betekent dat ze geschikt en noodzakelijk moeten zijn om de geconstateerde problemen aan te pakken en de Uniebegroting of de financiële belangen van de Unie te beschermen, zonder verder te gaan dan wat nodig is om het doel ervan te bereiken.
Om te beoordelen of de maatregelen evenredig zijn, zal de Commissie rekening houden met de aard, de duur, de ernst en de omvang van de betrokken schendingen van de beginselen van de rechtsstaat. In de richtsnoeren wordt gedetailleerd ingegaan op elk van deze elementen.
Bovendien kan de Commissie ook nog andere factoren in aanmerking nemen, met name het voornemen van de lidstaat om een einde te maken aan de schending, de mate van medewerking van de betrokken lidstaat met de Commissie, of een mogelijk voortduren of zich herhalen van de schendingen.
In haar voorstel aan de Raad om maatregelen vast te stellen, zal de Commissie aangeven welke specifieke programma's of fondsen door de schendingen worden geraakt of dreigen te worden geraakt en maatregelen voorstellen die gericht zijn op die programma's of fondsen. In uitzonderlijke omstandigheden kunnen de maatregelen worden losgekoppeld van de fondsen in kwestie.
-
-Hoe zal de Commissie deze beoordeling uitvoeren?
Om in het kader van de conditionaliteitsverordening schendingen van de beginselen van de rechtsstaat vast te stellen en te beoordelen, zal de Commissie per geval een grondige kwalitatieve beoordeling uitvoeren, waarbij zij terdege rekening zal houden met de specifieke omstandigheden en contexten in elke lidstaat. De beginselen van de methode die de Commissie daarbij zal gebruiken, zijn vastgelegd in de richtsnoeren.
De Commissie zal de informatie die zij voor de beoordeling nodig heeft, uit verschillende bronnen verzamelen. Het gaat onder meer om haar jaarverslag over de rechtsstaat, het EU-scorebord voor justitie, beslissingen van het Hof van Justitie van de Europese Unie, verslagen van de Europese Rekenkamer, het Europees Bureau voor fraudebestrijding OLAF en het Europees Openbaar Ministerie, en conclusies van relevante internationale organisaties.
Klachten zijn ook een nuttige informatiebron wanneer de Commissie moet bepalen of de conditionaliteitsverordening moet worden geactiveerd. Derden die op de hoogte zijn van informatie en bewijsmateriaal over schendingen van de beginselen van de rechtsstaat, wordt verzocht een klacht in te dienen. Op de website van de Commissie is daarvoor een klachtenformulier beschikbaar. De Commissie kan ook contact opnemen met de betrokken lidstaat om informatie of toelichtingen te verzamelen voor haar beoordeling.
In de richtsnoeren wordt de formele procedure in het kader van de conditionaliteitsverordening stapsgewijs toegelicht, van de verzending van een schriftelijke kennisgeving tot het aan de Raad gerichte voorstel voor maatregelen en de vaststelling van dat voorstel.
Na de invoering van maatregelen in het kader van de verordening zal de Commissie de situatie in de betrokken lidstaat regelmatig blijven volgen en opnieuw beoordelen, rekening houdend met de bewijzen die de lidstaat heeft ingediend en met de adequaatheid van de corrigerende maatregelen die hij heeft genomen.
In de richtsnoeren wordt ook uitgelegd hoe de maatregelen kunnen worden opgeheven.
-
-Hoe worden de rechten van de eindontvangers en begunstigden van Uniefinanciering beschermd?
Een belangrijk beginsel bij de toepassing van de verordening is dat de eindontvangers en begunstigden van EU-financiering niet mogen worden getroffen door de maatregelen die in het kader van de verordening worden genomen.
Daartoe moeten de lidstaten waarop de verordening betrekking heeft, alle betalingen blijven verrichten die aan de eindontvangers en begunstigden verschuldigd zijn.
Als de betrokken lidstaten weigeren hun verplichtingen na te komen, moeten de betrokken begunstigden of eindontvangers de zaak eerst voorleggen aan de bevoegde nationale autoriteiten.
Is dat niet mogelijk of leidt het niet tot het verwachte resultaat, dan kunnen zij zich wenden tot de Commissie. Meer informatie is te vinden op de speciale website van de Commissie.
-
-Wanneer gaat de Commissie verder optreden bij de toepassing van de verordening?
De Commissie past de verordening sinds januari 2021 toe.
Sindsdien volgt de Commissie de situatie in alle EU-landen en verzamelt zij relevante informatie. De Commissie maakt voor haar analyse onder meer gebruik van haar jaarverslag over de rechtsstaat, de beslissingen van het Hof van Justitie van de Europese Unie, de verslagen van de Europese Rekenkamer en de conclusies van relevante internationale organisaties.
Klachten zijn ook een nuttige informatiebron wanneer de Commissie moet bepalen of de conditionaliteitsverordening moet worden geactiveerd. De Commissie heeft een klachtenformulier gepubliceerd waarmee iedereen die meent dat zich iets heeft voorgedaan dat onder de conditionaliteitsverordening kan vallen, een klacht kan indienen.
Bovendien kan de Commissie in het kader van de conditionaliteitsverordening contact opnemen met de betrokken EU-lidstaat en deze om informatie verzoeken. De Commissie zal rekening houden met de gevraagde informatie wanneer ze moet beoordelen of is voldaan aan de voorwaarden om de betrokken lidstaat een kennisgeving in het kader van het conditionaliteitsregime toe te zenden.
Als aan de nodige voorwaarden is voldaan, zal de Commissie de procedure inleiden.
Meer informatie
Conditionaliteitsverordening inzake de rechtsstaat - wettelijke bepalingen
Conditionaliteitsverordening voor de rechtsstaat op het internet