Grondrechten: Burgers halen voordeel uit groeiend belang EU-Handvest
Europese Commissie
Persbericht
Brussel, 14 april 2014
Grondrechten: Burgers halen voordeel uit groeiend belang EU-Handvest
De Europese Commissie publiceerde vandaag haar vierde jaarverslag over de toepassing van het EU-Handvest van de grondrechten. Dit verslag toont aan dat het belang en de bekendheid van het EU-Handvest blijft toenemen: het Europees Hof van Justitie gebruikt het Handvest immers steeds vaker bij zijn besluiten, terwijl nationale rechters zich steeds meer bewust zijn van de impact ervan en het Europees Hof van Justitie daarom om advies vragen. De Europese Commissie probeert het Handvest steeds meer belang toe te kennen, door de rechten die EU-burgers op grond van het Handvest hebben, te promoten en te verdedigen. Sinds 2010 heeft de Europese Commissie een 'grondrechtenchecklist' ingevoerd, waaraan zij elk wetgevingsvoorstel onderwerpt om na te gaan of het 'grondrechtenproof' is. Het jaarverslag over de toepassing van het Handvest geeft een overzicht van de vooruitgang en benoemt uitdagingen en punten van zorg. Het toont aan dat de Europese Commissie bij alle EU-beleid van het begin af aan rekening houdt met de grondrechten.
"Bijna vier jaar nadat de Europese Commissie haar strategie voor de tenuitvoerlegging van het EU-handvest presenteerde, zijn we erin geslaagd de 'cultuur van grondrechten' binnen de Europese instellingen te versterken. Alle Commissarissen leggen een eed af op het Handvest van de grondrechten, we kijken elk Europees wetgevingsvoorstel erop na of het de toets van het Handvest doorstaat en Europese en nationale rechtbanken hebben geleidelijk aan van het Handvest een referentiepunt gemaakt in hun uitspraken," aldus vicevoorzitter Viviane Reding, EU-Commissaris voor justitie, grondrechten en burgerschap. "Het verheugt me te zien dat het Handvest nu werkelijk een juridisch vangnet vormt voor onze burgers en als kompas dient voor zowel de Europese instellingen, de lidstaten, als de rechtbanken. Ik kan me voorstellen dat burgers in de lidstaten ooit op directe wijze hun rechten aan het Handvest zullen kunnen ontlenen - zonder een duidelijke link met een EU-wet als voorwaarde. Het Handvest zou tot een eigen Europese 'Bill of Rights' moeten uitgroeien."
Het verslag dat vandaag wordt gepubliceerd, geeft een uitgebreid overzicht van de manier waarop de grondrechten in het afgelopen jaar in de EU zijn verwezenlijkt. Het benadrukt bijvoorbeeld het advies van het Europees Hof van Justitie aan nationale rechters over de toepassing van het Handvest bij het omzetten van EU-wetgeving (het veelbesproken Åkerberg Fransson-arrest in 2013) Het toont ook hoe de EU-instellingen de rechten die in het Handvest verankerd liggen zorgvuldig in aanmerking nemen bij het voorstellen en vaststellen van nieuwe wetgeving, terwijl de lidstaten enkel aan het Handvest gebonden zijn wanneer zij het EU-beleid en de EU-wetgeving ten uitvoer leggen. Tot slot worden in het verslag voorbeelden gegeven waar de grondrechten uit het EU-Handvest een rol speelden in inbreukprocedures van de Commissie tegen lidstaten.
Het verslag geeft ook weer dat burgers sterk geïnteresseerd zijn in zaken die verband houden met grondrechten. De thema's die in 2013 bij burgers het vaakst aan bod kwamen in hun correspondentie met Europe Direct-centra waren de volgende: vrij verkeer en verblijf (48% van het totale aantal informatieverzoeken), kwesties in verband met consumentenrechten (12%), justitiële samenwerking (11%), vragen in verband met burgerschap (10%), antidiscriminatie en sociale rechten (5%) en gegevensbescherming (4%) (zie bijlage 1).
Twee manieren om het Handvest in de praktijk te brengen
-
1.Maatregelen van de Commissie ter bevordering van het Handvest
Op de bevoegdheidsgebieden van de EU kan de Commissie EU-wetgeving voorstellen die een waarborg vormt voor de rechten en beginselen van het Handvest.
Enkele voorstellen van de Commissie in 2013:
Vijf rechtsmaatregelen om de rechten van EU-burgers tijdens strafzaken te versterken ( IP/13/1157 , MEMO/13/1046 ). Hiertoe behoren maatregelen om de toepassing van het vermoeden van onschuld te waarborgen aan alle burgers die door de politie en de gerechtelijke autoriteiten worden verdacht, het recht om het eigen proces bij te wonen, het inbouwen van speciale beschermingsmaatregelen voor bij strafzaken betrokken kinderen en toegang tot voorlopige rechtsbijstand tijdens de eerste stappen van een gerechtelijke actie, in het bijzonder voor mensen met een Europees aanhoudingsbevel.
Het was nodig om bestaande maatregelen in het strafrecht (zoals het Europees aanhoudingsbevel) te compenseren door sterke rechten van verweer, in overeenstemming met het Handvest. Strenge EU-normen inzake procedurele rechten en slachtofferrechten zijn van primair belang voor het versterken van het wederzijds vertrouwen in de Europese rechtsruimte. Wat dit betreft, vormt de vaststelling van een richtlijn betreffende het recht op toegang tot een advocaat in 2013 een nieuwe mijlpaal ( IP/13/921 ).
De integratie van de Roma is een ander terrein waar de EU doorgaat met het versterken en beschermen van gelijke rechten. De Commissie onderzoekt de voortgang van de nationale strategieën voor integratie van de Roma en gaf reeds een overzicht van de eerste resultaten in de 28 lidstaten ( IP/14/371 ). Bovendien hebben alle lidstaten zich ertoe verbonden de sociaal-economische integratie van de Roma-gemeenschappen te verbeteren, door de unanieme goedkeuring van een aanbeveling van de Raad die de Commissie in juni 2013 had voorgesteld ( IP/13/1226 , IP/13/607 ).
Voorbeelden van handhavingsmaatregelen (inbreukprocedures) in 2013 zijn:
Door middel van gerechtelijke stappen heeft de Commissie er voor gezorgd dat de Oostenrijkse autoriteit voor gegevensbescherming niet langer deel uitmaakt van de bondskanselarij, maar over een eigen begroting en personeel kan beschikken en dus onafhankelijk is. Hongarije heeft in maart 2013 maatregelen genomen om te voldoen aan de uitspraak van het Hof over de gedwongen vervroegde uittreding van 274 rechters ( MEMO/12/832 ).
-
2.Rechterlijke instanties die een beroep doen op het Handvest
De rechterlijke instanties van de Unie hebben steeds meer naar het Handvest verwezen in hun uitspraken en hebben de toepassing ervan verder verduidelijkt. Het aantal besluiten van de EU-rechtbanken (Hof van Justitie, Gerecht en Gerecht voor ambtenarenzaken) die het Handvest in hun redenering aanhaalden steeg van 43 in 2011 naar 87 in 2012. In 2013 verwezen 114 uitspraken naar het EU-Handvest, wat bijna drie keer zo vaak is als in 2011 (zie bijlage 2).
Nationale rechtbanken hebben ook in toenemende mate naar het Handvest verwezen bij het stellen van prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie. In 2012 nam het aantal dergelijke verwijzingen met 65% toe vergeleken met 2011 (een stijging van 27 naar 41). In 2013 bleef het aantal verwijzingen op 41, net zoals in 2012.
Het versterken van het Handvest als referentiepunt is een belangrijke stap in de richting van een meer coherent systeem voor de bescherming van de grondrechten, dat gelijke rechten en een gelijke bescherming in alle lidstaten waarborgt bij elke toepassing van het EU-recht.
Het stijgend aantal publieke verwijzingen naar het Handvest hebben voor een grotere bekendheid van het Handvest gezorgd: In 2013 ontving de Commissie bijna 4000 brieven van burgers in verband met grondrechten. In slechts 31 % van de gevallen ging het over onderwerpen die buiten de bevoegdheden van de EU vielen (tegenover 69 % in 2010 en 42 % in 2012). Dit wijst erop dat de Commissie er steeds beter in slaagt duidelijk te maken hoe en wanneer het Handvest van toepassing is. De Commissie ontving ook meer dan 900 vragen van het Europees Parlement en ongeveer 120 petities.
Ten slotte vestigt het verslag ook de aandacht op de vooruitgang die is geboekt inzake de toetreding van de EU tot het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (EVRM). In april 2013 werd de ontwerpovereenkomst over de toetreding van de EU tot het EVRM afgerond, hetgeen een mijlpaal vormt in het toetredingsproces. De volgende stap is de vraag van de Commissie aan het Hof om zijn mening te geven over de ontwerpovereenkomst.
Het vandaag gepubliceerde verslag verschijnt samen met een voortgangsverslag over de tenuitvoerlegging van de Europese strategie voor de gelijkheid van vrouwen en mannen in 2013 (zie IP/14/423 ).
Achtergrond
Met de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon op 1 december 2009 werd het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie juridisch bindend. In het Handvest staan grondrechten - zoals de vrijheid van meningsuiting en de bescherming van persoonsgegevens - die uitdrukking geven aan de gemeenschappelijke waarden en de constitutionele principes van Europa.
In oktober 2010 heeft de Commissie een strategie aangenomen die voor een effectieve omzetting van het Handvest moet zorgen . Ze heeft ook een 'grondrechtenchecklist' opgesteld (zie bijlage 3) om zo meer rekening te houden met de effecten van haar wetgevingsvoorstellen op de grondrechten. De Commissie heeft zich er ook toe verbonden om burgers te informeren over haar eigen bevoegdheid om op te treden op het gebied van de grondrechten. Daarnaast zal zij een jaarlijks verslag publiceren over de toepassing van het Handvest om toe te zien op de geboekte vooruitgang.
Om mensen beter te informeren over hun grondrechten en over waar zij voor hulp terecht kunnen wanneer zij van mening zijn dat hun rechten zijn geschonden, werkt de Commissie samen met de bevoegde nationale, regionale en plaatselijke autoriteiten en met de Europese instanties. De Commissie biedt nu via het Europees e-justitieportaal praktische informatie aan over hoe een burger zijn grondrechten kan handhaven, en pleegt overleg met ombudsdiensten, organisaties voor gelijke kansen en mensenrechteninstellingen over de behandeling van klachten inzake schending van de grondrechten.
Het Handvest is in de eerste plaats gericht tot de EU-instellingen. Het vormt een aanvulling op de nationale systemen en wil zich niet als een alternatief opwerpen. De lidstaten zijn onderworpen aan hun eigen grondwettelijke stelsels en de grondrechten die hierin zijn opgenomen. De concrete maatregelen voor de tenuitvoerlegging van het Handvest hebben ervoor gezorgd dat de Commissie bij elk wetgevings- en beleidsvoorstel automatisch de grondrechten in aanmerking neemt. Deze aanpak is van essentieel belang voor het hele besluitvormingsproces van de EU, ook wanneer de Raad, die de lidstaten vertegenwoordigt, en het Parlement de voorstellen van de Commissie wijzigen.
Voor meer informatie
Persdossier: Verslagen over grondrechten en gendergelijkheid: http://ec.europa.eu/justice/newsroom/fundamental-rights/news/140414_en.htm
Europese Commissie - Grondrechten: http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/index_nl.htm
Vicevoorzitter Reding over de grondrechten: Van woorden naar daden: http://ec.europa.eu/justice/events/assises-justice-2013/files/factsheets/fundamental_rights_en.pdf
Homepage van vicevoorzitter Viviane Reding, EU-commissaris voor Justitie: http://ec.europa.eu/reding
Volg de vicevoorzitter op Twitter: @ vivianeredingeu
BIJLAGE
Bijlage 1: Verzoeken om informatie van burgers over grondrechten
The figures collected by the Europe Direct Contact Centres (EDCC) confirm that there is a high degree of interest among citizens on justice, citizenship and fundamental rights. In 2013, the EDCC replied to 11974 enquiries from citizens on the topics listed above.
Bijlage 2: Verwijzingen naar het Handvest door rechterlijke instanties van de EU
The European Union Courts have increasingly referred to the Charter in their decisions. The number of decisions of these Courts quoting the Charter in their reasoning developed from 43 in 2011 to 87 in 2012. In 2013, the number of these decisions quoting the Charter amounted to 114, which is almost a triple of the number of cases of 2011.
Bijlage 3: 'Grondrechtenchecklist' voor voorstellen van de Commissie