Wandelingen door de Handelingen

Debatten in de Nederlandse parlementaire geschiedenis staan vol met memorabele momenten. Deze zijn allen vastgelegd in de ‘Handelingen’, oftewel de plenaire verslagen. Vandaar de titel van deze pagina. De term ‘Wandelingen door de Handelingen’ is bedacht door dr. N. Cramer. Het is tevens de titel van het boek dat hij in 1974 publiceerde, waarin hij 125 jaar aan Kamernotulen besprak. 

Hieronder is een overzicht van opmerkelijke debatten te vinden, inclusief een achtergrond over de kwestie waarover gedebatteerd werd. Aangezien er constant debatten worden gevoerd met merkwaardige uitspraken en inbreng, is onderstaande lijst slechts een greep uit de parlementaire geschiedenis. Het geeft een mooi overzicht van waarover en op welke manier gesproken werd en besluiten werden gemaakt in de Staten-Generaal. 

Het redactieteam blijft de lijst aanvullen. Bij het aanvullen van de lijst wordt met dank gebruik gemaakt van het boek van Cramer en diverse bronnen die openbaar zijn gemaakt door onze partner, het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit te Nijmegen. 

Tijdperk van Thorbecke (1848-1872)

• Wil Thorbecke wel of geen stenografie? (1845-1853): Documentatie als Kamerlid essentieel, als minister lastig.
• De wettelijke verankering van de stenografie (1849): Groen van Prinsterer eist transparantie voor het volk.
• Minister en Kamerlid gaan bijna in duel bij een debat over de wijze van regeren (1854): Het achterhoedegevecht van de Aprilbeweging.
• Minister van Financiën A. Vrolik weigert openbaarmaking van uitgaven (1856): een bevlogen verdediging.
• De verbroken vriendschap van Groen van Prinsterer en Van der Brugghen door de schoolwet (1857): Geen gesubsidieerde christelijke scholen.
• Over de Nederlandse neutraliteit in de strijd om Lombardije (1859): Tweede Kamerlid Storm sterft tijdens debat.
• De Limburgse brievenkwestie (1865): Thorbecke in opspraak door mogelijke corruptie.
• De eerste motie van wantrouwen (1866): Keuchenius laakte benoeming van minister met overzeese belangen.
• Het einde van de politieke samenwerking tussen liberalen en katholieken (1871): Gezantschap bij de Paus en het amendement-Dumbar (ofwel ‘het amendement van een Domme Beer’).
• Het initiatiefwetsvoorstel voor de afschaffing van kinderarbeid (1871): Een strijd tussen de ‘progressieve’ liberaal Van Houten en de ‘conservatieve’ liberaal Thorbecke.
• Een unicum, Haffmans interpelleert over zichzelf (1872): “De minister heeft mij diep gegriefd”.

School- en Kiesrechtstrijd (1872-1888)

• De liberale Moens en conservatieve Wintgens ruziën over het openbaar onderwijs (1880): De geboorte van de oudste politiek partij ARP.
• Schaepman bestrijdt de Drankwet van Modderman (1881):  Twee borrels daags, "Ons volk is geen volk van dronkaards".
• Willem III had het niet zo op de troonrede (1886): Een korte toespraak met een socialist in het gevang.
• Minister Heemskerk schippert tussen liberalen en katholieken met het ‘caoutchouc-artikel' (1887): Een ingewikkeld compromis om kiesrecht te kunnen uitbreiden.
• De eerste socialist in de Tweede Kamer (1888): Domela Nieuwenhuis interpelleert over de veenstakingen.
• De strijd om de uitbreiding van het kiesrecht en een goed bedoeld amendement (1894): Kamerlid De Meijier dacht minister Tak te helpen, maar leidde zijn val in.

Antithese (1888-1918)

• Een fataal debat over de invoering van de dienstplicht (1898): Bahlmann overlijdt tijdens zijn hartstochtelijke betoog.
• Het dilemma van de sociaaldemocraten en aanname Leerplichtwet met één stem verschil (1900): “Het paard verstandiger dan de meester”.
• Een fel debat over het recht om te staken (1903): Kuyper verbiedt via de ‘Worgwetten' ambtenaren te staken.
• De Stuers gaat tegen zijn rooms-katholieke fractie in over de strijd in Nederlands-Indië (1907): "In Atjeh wreedheid en onmacht".
• Discussie over de maximumsnelheid van de eerste auto's (1908): "Een paard in matige draf".
• Kuyper beschuldigd van corruptie (1909): De aanklacht van Troelstra in een geschil over lintjes.
• Een debat wat niet gevoerd mocht worden en een woedende oppositie (1910): “Smerige bende! Dompers ben jullie”, Schaper en de geboorte van de ‘obstructie’.
• Spoedvergadering vanwege ‘de Oorlog tusschen grootmachten in Europa’ (1914): Een waardige rede van Cort van der Linden.
• De eerste stap richting het algemeen kiesrecht (1915): Cort van der Linden en het fundament voor de ‘pacificatiepolitiek’.
• Een handgemeen ternauwernood voorkomen (1916): Het incident-Nierstrasz, Troelstra woedend over liberaal die betaling aan Kamerleden wil schrappen.
• De invoering van het passief vrouwenkiesrecht (1916): Lohmans angst voor vrouwelijke charmes.

Interbellum (1918-1939)

• Verplicht te grijpen naar de staatsmacht (1918): de vergissing van Troelstra.
• De invoering van het actieve vrouwenkiesrecht (1918): De onverwachte draai van premier Ruijs de Beerenbrouck.
• Kamervoorzitter Fock heeft geen boodschap aan de opstandige communist Wijnkoop (1918): "Ik verzoek u dus, u thans te houden aan hetgeen aan de orde is".
• Vertrouwelijkheid opgenomen in het Reglement van Orde (1919): De ‘verklapper’ Kolthek.
• Steun voor de 8-urige werkdag van Aalberse (1919): Links en rechts claimen beide de overwinning met een lied in de Kamer.
• Het ‘Anti-Revolutiewetje’ van minister Heemskerk (1920): Voorrang voor strafbaarstelling van de revolutionairen?
• Discussie over crematie (1923): "Was de regering aanwezig bij de verbranding van het stoffelijk overschot van wijlen Louis Couperus?"
• Geld voor de Olympische Spelen en sport op zondag? (1925): Een Bijbelse discussie over overheidssubsidie voor sport.
• De grote souffleur Nolens (1925): de Nacht van Kersten.
• Een onofficiële formatie achter gesloten deuren (1926): De Geer ‘onttroont’ minister-president Colijn.
• Linkse protesten tegen de bezuinigingspolitiek (1932): Hoogoplopende emoties en De Visser voor de tweede keer verwijderd uit de Kamer.
• Een correctie in de notulen kon een crisis niet voorkomen (1935): Het conflict Colijn-Aalberse.
• Openlijk antisemitisme in de Tweede Kamer (1937): De NSB gaat steeds meer op haar Duitse zusterpartij lijken.
• De onafhankelijkheid van Nederlands-Indië (1939): Minister van Koloniën Welters’ “tijd is niet die van groote hervormingen en plaats niet onder de groote hervormers”.
• Een vooropgezette ruzie in de Tweede Kamer (1939): Handgemeen met Rost van Tonningen in de vergaderzaal om de uitspraken over de zaak-Oss.

Oorlogskabinetten (1939-1945)

• De Duitsers vallen Nederland binnen (1940): Protest van de voorzitter.

Rooms-rode kabinetten (1945-1958)

• De terugkeer van de Eerste Kamer (1945): Voorzitter De Vos van Steenwijk houdt 'kleurrijke' rede.
• De discussie over de onafhankelijkheid van Indonesië (1945): Praten met het Soekarno-regime is “onwaardig en onvruchtbaar”.
• Debat over uitleg van het akkoord met de Indonesiërs. Wat wordt de toekomstige band met Nederland? (1946): Het ‘fantoom-Linggadjati’ en een doortastende Romme.
• Het begin van de ‘politionele acties’ (1947): “De actie is aangevangen: te middernacht van 20 op 21 Juli, Javatijd”.
• Eindelijk de soevereiniteitsoverdracht in Indonesië (1949): Een aangrijpend slotwoord van Drees in de Eerste Kamer.
• Evaluatie van de oorlogskabinetten (1950): Het verhoor van Schouten over het parlementair vacuüm door de parlementaire enquêtecommissie.
• Koerswijziging van de ARP over Indonesië (1950): De welbespraakte Anema spreekt zich uit tegen de koers van de ontstelde partijvoorzitter Schouten.
• Liberale onenigheid over Nieuw-Guinea (1951): Minister Stikker biedt zijn ontslag aan vanwege de motie van partijgenoot Oud.
• Discussie over het gebruik van de Friese taal in de publieke sfeer (1951): Gerbrandy over de beruchte ‘knuppelvrijdag’.
• Een tijdbom onder het statuut (1952 en 1953): Onafhankelijke overzeese rijksdelen en Gerretson (CHU) beschuldigt Kernkamp van staatsverraad.
• Boosheid over ‘verroomste’ bankbiljetten (1953): Predikant Zandt van de SGP doet zijn beklag, Drees reageert gekscherend.
• Freule Wttewaall (CHU) en de heer Scheps (PvdA) (1954): Ophef over de publicatie van een geschrapte zin.
• Het socialistische antwoord op het Mandement der Bisschoppen (1954): De kerk wil niets te maken hebben met de PvdA.
• De rol van de vrouw in de (werkende) samenleving (1955): De huwende ambtenares.
• De opmaat naar de polarisatie van de VVD en de PvdA (1956): Oud in de oppositie.
• Tijd voor ‘destalinisatie’? (1958): Zetelroof en politiek verraad in de CPN.
• De breuk van de ‘brede basis’: “Moet dat nu zo” (1958): Tilanus snapt niet dat een ‘klein’ geschil tot een breuk leidt.

Welvaartsstaat (1958-1966)

• De voetbaltoto als struikelblok (1960): Van Riel en de sport
• Debatteren om de geloofsovertuiging van de prinses (1964): Vondeling speelt de coalitie uit elkaar vanwege de bekering van Irene.
• Baeten legt een tijdbom onder het kabinet-Marijnen (1964): Commotie over een motie over het omroepbeleid zou een jaar later tot een crisis leiden.
• Debat over het huwelijk van prinses Beatrix (1965): Nederhorst moet de inhoud van zijn uitgelekte brief over steun aan het huwelijk verdedigen.
• Adams dreigde Baas te deporteren in de oorlog (1966): Komst van een Boerenpartij-lid dat ‘fout’ was in de oorlog leidt tot handgemeen in de Senaat.
• Het gat in de begroting van Vondeling kan niet worden gedicht (1966): Motie-Schmelzer brengt 's nachts kabinet van partijgenoot Cals ten val.

Polarisatie (1966-1982)

• Minister Polak staat tegenover Kronenburg en voor een open maatschappij (1968): “Democratie is niet een staatsvorm voor bange mensen”.
• Breuk in de KVP (1968): Hoe nu verder met het kabinet-De Jong?
• Brautigam legt minister De Block uit hoe boodschappen worden gedaan (1969): De invoering van de btw en de ‘prijspsychose’.
• De freule en het nachtelijke debat over het Belastingplan (1970): “Dit is gekkenwerk!”
• De bezetting van Wassenaar (1970): Het verslag van minister-president en ex-commandant De Jong.
• Gekozen minister-president of gekozen formateur (1971): Van Mierlo kraakt de 'conservatieven'.
• Een bewogen 'hoorzitting' (1972): Het land kijkt mee bij het betoog van Van Agt over de Drie van Breda.
• Delicaat compromis omtrent Oosterschelde (1974): Dreigen met een kabinetscrisis.
• Onenigheid over straaljagers binnen de PvdA loopt af met een sisser (1975): Minister Vredeling staat tegenover zijn partij.
• Verwerping initiatiefvoorstel rond abortus (1976): Voor het eerst een voltallige Senaat.
• Van Agt botst met coalitiegenoot PvdA tijdens de Menten-debatten (1976 en 1977).
• Een emotionele verklaring van Den Uyl over de val van zijn kabinet (1977): "Dat ik als een opdracht zag en zie".
• Debat over de affaire-Aantjes (1978): Verzwegen oorlogsverleden in een tijd van zwart-wit denken.
• Olieboycot tegen Zuid-Afrika (1980): Crisis om een daad van solidariteit.
• De regeringsverklaring van het kabinet 'dat er nooit had mogen komen' (1981): Van Agt onder vuur genomen door vriend Wiegel en partijgenoot Lubbers.
• De Eerste Kamer wil enquêteren (1981): Een splijtende kwestie over kernenergie.

Kabinetten-Lubbers (1982-1994)

• Vrijlating van de Twee van Breda (1989): Een waardig debat.
• Bolkestein vindt de Tweede Kamer lam (1992): Hoe wordt een dierengeluid in de Handelingen opgenomen?

Paars (1994-2002)

• De verguisde Hans Janmaat (1996): Het paspoortfraudedebat.
• Een vroeg debat over asielzoekers (1999): Is Angola wel of niet veilig?
• Achterkamertjespolitiek en een voorgekookt debat (2000): Debat over de Vreemdelingenwet 2000.

Instabiliteit (2002-2010)

• Het aftreden van minister De Graaf en de 'avond van Van Thijn' (2005): Weer geen bestuurlijke vernieuwing voor D66.
• De val van het kabinet-Balkenende II (2006): Minister Verdonk wil partijgenoot Hirsi Ali het Nederlanderschap ontzeggen.

Kabinetten-Rutte (2010-2024)

• Nacht van Rutte (2021): 'Geen actieve herinnering'.
• Een leeglopend vak-K (2022): Complotten in de Tweede Kamer.