Op 26 april 1933 waren er vervoegde Tweede Kamerverkiezingen. De RKSP bleef de grootste partij, maar voornaamste winnaar was de ARP, die met Hendrik Colijn als lijsttrekker twee zetels won. De verkiezingen waren nodig, omdat het kabinet-Ruijs de Beerenbrouck III een parlementaire nederlaag had geleden en de wens leefde dat er een breder samengesteld kabinet zou komen vanwege de in 1929 uitgebroken economische crisis.
De verkiezingen gaven in tegenstelling tot die in 1929 wel de nodige verschuivingen te zien. Opvallend was het grote aantal partijen dat aan de verkiezingen deelnam: 54. Daaronder waren enkele rechts-extremistische, zoals de Fascistenbond, maar die behaalden geen zetel.
Na de verkiezingen werd een centrumrechts crisiskabinet gevormd onder leiding van Colijn.
Inhoud
Uitslag
| Partij | Stemmen | % | Zetels | Winst/verlies |
|---|---|---|---|---|
| RKSP | 1.037.522 | 27,86 | 28 | -2 |
| SDAP | 799.446 | 21,47 | 22 | -2 |
| ARP | 500.150 | 13,43 | 14 | +2 |
| CHU | 340.180 | 9,14 | 10 | -1 |
| Vrijheidsbond | 258.836 | 6,95 | 7 | -2 |
| VDB | 189.007 | 5,08 | 6 | -1 |
| CPN | 118.249 | 3,18 | 4 | +2 |
| SGP | 93.300 | 2,51 | 3 | - |
| HGSP | 33.992 | 0,91 | 1 | - |
| NBTMB | 47.671 | 1,28 | 1 | - |
| CDU | 38.459 | 1,03 | 1 | +1 |
| RSP | 48.405 | 1,30 | 1 | +1 |
| RKVP | 40.904 | 1,10 | 1 | +1 |
| VNH | 30.331 | 0,81 | 1 | +1 |
| Onafhankelijk Socialistische Partij | 27.476 | 0,74 | 0 | |
| Katholiek Democratische Bond | 20.427 | 0,55 | 0 | |
| Algemeen Nederlandse Fascistenbond | 17.157 | 0,46 | 0 | |
| Algemeene Democratische Unie | 14.567 | 0,39 | 0 | |
| Nationaal Verbond Plicht, Orde, Recht | 11.162 | 0,3 | 0 | |
| Nederlandse Christelijke Arbeiderspartij | 6.787 | 0,18 | 0 | |
| Verbond van Nationalisten | 6.449 | 0,17 | 0 | |
| Limburgsche Federatie | 6.358 | 0,17 | 0 | |
| RK Arbeiderspartij | 6.202 | 0,17 | 0 | |
| Recht en Vrijheid | 4.267 | 0,11 | 0 | |
| Marktkooplieden | 3.184 | 0,09 | 0 | |
| Lijst Wolswinkel | 3.030 | 0,08 | 0 | |
| Onafhankelijke Zakenlui | 2.422 | 0,07 | 0 | |
| Nationaal-Socialistische Partij | 2.127 | 0,06 | 0 | |
| Nederlandsche Fascisten Unie | 1.771 | 0,05 | 0 | |
| Lijst Jacobs | 1.629 | 0,04 | 0 | |
| RK Bouwvakarbeiders | 1.330 | 0,04 | 0 | |
| Lijst Eijking | 1.180 | 0,03 | 0 | |
| Handeldrijvende Middenstand | 1.123 | 0,03 | 0 | |
| Volkswelvaartspartij | 1.038 | 0,03 | 0 | |
| Bond van Belastingbetalers | 940 | 0,03 | 0 | |
| Hoofd- en handarbeiders | 763 | 0,02 | 0 | |
| Nieuwe Socialistische Partij | 746 | 0,02 | 0 | |
| Lijst Engels | 725 | 0,02 | 0 | |
| Nationaal Verbond voor Arbeidersbelangen | 551 | 0,01 | 0 | |
| Lijst De Wit | 510 | 0,01 | 0 | |
| Lijst Bongers | 473 | 0,01 | 0 | |
| Voor Algemeen Welzijn | 371 | 0,01 | 0 | |
| Zuiderzee Partij | 338 | 0,01 | 0 | |
| Algemeene Nederlandse Huurdersbond | 294 | 0,01 | 0 | |
| Oranjefascisten | 261 | 0,01 | 0 | |
| Universeele Partij | 237 | 0,01 | 0 | |
| Nationale Werkliedenpartij | 227 | 0,01 | 0 | |
| Anti-crisis Partij | 197 | 0,01 | 0 | |
| Lijst Triesscheijn | 193 | 0,01 | 0 | |
| Proletarische Groep | 185 | 0 | 0 | |
| Centrale Democratische Arbeiderspartij | 182 | 0 | 0 | |
| Opbouw en Verbroedering | 142 | 0 | 0 | |
| Algemeene Arbeidersbond | 97 | 0 | 0 |
Kerngegevens
| Verkiezingsdatum | 26 april 1933 |
|---|---|
| Aantal kiesgerechtigden | 4.136.519 |
| Aantal uitgebrachte stemmen | 3.897.510 |
| Aantal geldige stemmen | 3.721.800 |
| Aantal ongeldige stemmen | 175.682 |
| Opkomst | 94,2% |
| Aantal deelnemende partijen | 54 |
| Aantal partijen dat zetel behaalde | 14 |
Lijsttrekkers en verkiezingsprogramma's
In onderstaande tabel is per partij aangegeven wie de lijsttrekker was en met welk verkiezingsprogramma een partij mee heeft gedaan aan de verkiezingen.
| Partij | Lijsttrekker | Verkiezingsprogramma |
|---|---|---|
| RKSP | P.J.M. Aalberse | Program 1933. |
| SDAP | Willem Albarda | Resolutie en Verkiezingsprogram '33. |
| ARP | Hendrik Colijn | Verkiezingsmanifest 1933. |
| CHU | J.R. Snoeck Henkemans | Verkiezingsmanifest 1933. |
| Vrijheidsbond | H.J. Knottenbelt | Verkiezingsprogram en Oproep aan de kiezers. |
| VDB | Hendrik Pieter Marchant | Houdt koers, kiest Marchant. |
| CPH | Lijsttrekker* | Verkiezingsprogram 1933. |
| SGP | G.H. Kersten | Manifest aan het Nederlandsche Volk. |
| HGSP | C.A. Lingbeek | Verkiezingsmanifest 1933. |
| NBTMB | A. Braat | Verkiezingsprogramma 1933* |
| CDU | H. van Houten | Verkiezingsprogram. |
| RSP | Henk Sneevliet | Verkiezingsprogram 1933. |
| RKVP | Pius Arts | Verkiezingsprogram 1933. |
| VNH | W.M. Westerman | Verkiezingsprogramma 1933* |
* (Nog) niet beschikbaar
Gekozenen
Hieronder een overzicht van de gekozenen die werden geïnstalleerd op 9 mei 1933.
| fractie | naam Kamerlid |
|---|---|
| ARP | |
| CDU | |
| CHU | |
| CPH | |
| HGSP | |
| LSP | |
| NBTMP | |
| RKSP | |
| RKVP | |
| SDAP | |
| SGP | |
| VDB | |
| VNH | |
Achtergrond verkiezingen
Dit centrumrechtse kabinet moest het hoofd bieden aan de in 1929 uitgebroken economische crisis, die ook Nederland hard trof. Het kabinet koos voor een politiek van 'aanpassing'. De overheidsuitgaven werden verlaagd en de waarde van de (dure) gulden werd gehandhaafd. Wel zette het kabinet, ondanks de beperkte financiële middelen, werkgelegenheidsprojecten op. In 1935 was dertig procent van de beroepsbevolking werkloos.
Dit kabinet was een voortzetting in iets gewijzigde samenstelling van het tweede kabinet-Colijn. De aanduiding Colijn III is feitelijk onjuist. Met name Colijn wilde na het conflict met de Katholieke Kamerfractie echter benadrukken dat er een nieuw kabinet was gevormd. Het ging evenwel om een reconstructie en er werd teruggekomen op de ontslagaanvrage.
Meer over