Door het aanbieden van ontslag wordt een kabinet demissionair. De ministers en staatssecretarissen blijven wel aan, totdat er opvolgers zijn. Door de ontslagaanvrage functioneert de vertrouwensregel niet meer zoals 'normaal'. De Tweede Kamer kan het kabinet niet meer tot ontslagname dwingen. Of dit voor bewindspersonen anders is, is de vraag. De geschiedenis geeft enige aanwijzingen, maar geen zekerheid.
Als een demissionair bewindspersoon meent niet langer het vertrouwen van de Tweede Kamer te hebben, dan kan hij of zij de Koning verzoeken het gevraagde ontslag te verlenen. Dat is enkele keren gebeurd.
Inhoud
Politieke reden
Ernst Hirsch Ballin (CDA) en Ed van Thijn (PvdA) - 1994
Op 27 mei 1994 trad Van Thijn af, samen met zijn collega op Justitie Hirsch Ballin (CDA). Dit deden ze toen hen door de Tweede Kamer de verantwoordelijkheid voor de bestrijding van de georganiseerde misdaad werd ontnomen. Het kabinet was toen al demissionair. De staatssecretarissen op beide ministeries, respectievelijk mevrouw De Graaff-Nauta (CDA) op Binnenlandse Zaken, en Kosto (PvdA) op Justitie, namen deze portefeuilles de laatste maanden over. De post van staatssecretaris bleef op beide departementen vacant.
Jeannine Hennis-Plasschaert (VVD) - 2017
Op 3 oktober 2017 trad minister Hennis af. Zij nam de politieke verantwoordelijkheid voor een dodelijk ongeluk in Mali in 2016 ten gevolge van een voortijdig ontplofte mortier. Een door de OVV uitgebracht rapport was zeer kritisch en de Tweede Kamer nam die kritiek over. Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Dijkhoff werd op 4 oktober 2017 benoemd als de nieuwe minister van Defensie.
Eric Wiebes (VVD) - 2021
Op 15 januari 2021 nam minister Wiebes ontslag. Hij deed dit nadat het kabinet als geheel ontslag had aangeboden vanwege de toeslagenaffaire. Wiebes voelde als voormalig staatssecretaris van Financiėn een speciale verantwoordelijkheid voor het drama. Hij werd opgevolgd door staatssecretaris Van 't Wout.
Mona Keijzer (CDA) - 2021
Staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken en Klimaat (EZK) werd op 25 september 2021 weggestuurd als staatssecretaris nadat zij in een interview met De Telegraaf vraagtekens zette bij de noodzaak van de coronapas. In een verklaring liet premier Rutte weten dat haar uitspraken zich niet verdroegen met daarvoor genomen besluiten van de ministerraad. De voordracht tot ontslag vond plaats met instemming van minister Stef Blok van EZK en de drie viceminister-presidenten, onder wie CDA'er Hugo de Jonge.
Sigrid Kaag (D66) en Ank Bijleveld-Schouten (CDA) - 2023
Tijdens het debat over de problematisch verlopen evacuaties uit Afghanistan werd een motie van afkeuring ingediend tegen demissionair minister van Defensie Ank Bijleveld en demissionair minister van Buitenlandse Zaken Sigrid Kaag. Deze werd op 16 september 2021 aangenomen door de Tweede Kamer. Direct na de stemmingen trad Kaag af als minister. Bijleveld nam het besluit om op te stappen een dag later nadat er onrust was ontstaan binnen haar partij, het CDA, over haar aanblijven. Op 24 september werden twee 'oudgedienden' hun opvolger. Ben Knapen (CDA) op Buitenlandse Zaken en Henk Kamp (VVD) op Defensie.
Andere reden
Albert Jan Evenhuis (VVD) - 1989
In de zomer van 1989 stapte staatssecretaris Evenhuis van Economische Zaken op, nadat hij in opspraak was gekomen door een door hem verstrekte lening en subsidie. Omdat het kabinet toen al demissionair was, werd er geen opvolger benoemd.
Jack de Vries (CDA) - 2010
Vanwege persoonlijke omstandigheden trad staatssecretaris Jack de Vries van Defensie op 14 mei 2010 af. Er werd geen opvolger aangewezen.
Tamara van Ark (VVD) - 2021
Op 3 September is Tamara van Ark , demissionair Minister van Medische Zorg en Sport, opgestapt vanwege aanhoudende gezondheidsklachten. Minister De Jonge van Volksgezondheid en staatssecretaris Blokhuis nemen haar taken over.
Benoeming/andere functie
Jhr. Beelaerts van Blokland (CHU) - 1933
Minister Beelaerts van Blokland van Buitenlandse Zaken werd kort voor het einde van de kabinetsperiode benoemd tot vicepresident van de Raad van State, nadat minister De Geer die functie had geweigerd. Minister-president Ruijs de Beerenbrouck nam gedurende vier maanden Buitenlandse Zaken erbij.
Piet Lieftinck (PvdA) - 1952
Kort voor het einde van de kabinetsperiode verliet minister Lieftinck zijn post op Financiën, omdat hij een functie bij de Wereldbank in Ankara had aanvaard. Drees nam, naast het premierschap deze portefeuille over.
Pierre Lardinois (KVP) - 1973
In januari 1973 werd minister Lardinois als opvolger van Mansholt Europees Commissaris. Zijn post werd overgenomen door minister Boersma.
Na drie maanden waarin combinatie met het staatssecretariaat mogelijk was, kozen Van der Stee (KVP), Kruisinga en Scholten (CHU), Rietkerk en Vonhoff (VVD) voor het Tweede Kamerlidmaatschap.
Henk Vredeling (PvdA) - 1977
In januari 1977 werd Vredeling Europees Commissaris. Staatssecretaris Bram Stemerdink was zijn vervanger.
Wim Polak (PvdA) - 1977
Kort voor de verkiezingen van 1977 werd staatssecretaris Polak benoemd tot burgemeester van Amsterdam. Er werd geen opvolger benoemd.
Dries van Agt (CDA) - 1977
Na drie maanden waarin ministerschap en Tweede Kamerlidmaatschap mochten worden gecombineerd, koos Van Agt voor het laatste. Daarmee kon hij onderhandelaar namens het CDA blijven in de formatie. Minister van Binnenlandse Zaken W.F. de Gaay Fortman nam zijn ministerschap en vicepremierschap over.
Voor het Tweede Kamerlidmaatschap kozen ook de staatssecretarissen Brinkhorst, Zeevalking, Klein, Stemerdink, Van Dam, Schaefer, Hazekamp en Meijer.
Martin van Rooijen (CDA), 1977
Vanwege een benoeming tot Tweede Kamerlid in een tussentijdse vacature nam staatssecretaris Van Rooijen ontslag. Hij werd niet vervangen.
Pieter Beelaerts van Blokland (CDA) - 1981
Per 1 september 1981 trad minister Beelaerts van Blokland aan als nieuwe burgemeester van Apeldoorn. Zijn opvolger als minister was de VVD'er Tuijnman.
De staatssecretarissen Hermes, Van Amelsvoort, De Graaf en Kraaijeveld-Wouters kozen op 9 september 1981 na drie maanden combinatie voor het Tweede Kamerlidmaatschap. Twee dagen later trad een nieuw kabinet aan.
Piet van Zeil (CDA) - 1986
Vanwege zijn benoeming tot burgemeester van Heerlen nam staatssecretaris Piet van Zeil in juni 1986 ontslag. Er kwam geen opvolger.
Wim Deetman (CDA) - 1989
In vervand met zijn verkiezing tot Tweede Kamervoorzitter nam minister Wim Deetman ontslag. Minister Braks nam zijn portefeuille over.
Piet Dankert (PvdA), Hedy d'Ancona (PvdA) en Hanja Maij-Weggen (CDA) - 1994
Op 15 juli 1994 verliet staatssecretaris Piet Dankert van Buitenlandse Zaken het kabinet als gevolg van zijn verkiezing tot lid van het Europees Parlement. Er werd geen opvolger benoemd.
Op 16 juli 1994 verliet minister Hanja Maij-Weggen van Verkeer en Waterstaat eveneens het kabinet om lid van het Europees Parlement te worden. Minister Andriessen van Economische Zaken nam haar portefeuille over, naast zijn eigen portefeuille.
Ook minister Hedy d'Ancona verruilde op 16 juli 1994 het kabinet voor het Europees Parlement. Haar taken werden overgenomen door minister Ritzen, die daarnaast ook minister voor Onderwijs en Wetenschappen bleef.
Marijn van Dam (PvdA) - 2017
Per 1 september 2017 werd staatssecretaris Martijn van Dam bestuurder van de Nederlandse Publieke Omroep. Er werd geen opvolger benoemd.
Cora van Nieuwenhuizen (VVD) - 2021
Op 31 augustus 2021 verzocht demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen-Wijbenga aan de Koning om haar ontslag te verlenen als minister van Infrastructuur en Waterstaat. Zij had een nieuwe baan gevonden als voorzitter van Energie-Nederland, de branchevereniging van energiebedrijven. Zij werd opgevolgd door Barbara Visser, tot dan toe staatssecretaris van Defensie, die nog dezelfde dag beėdigd werd.
Stientje van Veldhoven (D66) - 2021
Vanwege haar benoeming tot vicepresident/directeur Europa voor het World Resources Institute nam staatssecretaris Stientje van Veldhoven per 19 juli 2021 ontslag. Tweede Kamerlid Steven van Weyenberg werd haar opvolger.
Wopke Hoekstra (CDA) - 2023
Op 1 september 2023 trad minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra (CDA) af, omdat hij bij de Europese Unie Frans Timmermans opvolgt als Eurocommissaris. Timmermans trad voortijdig terug van die post om lijsttrekker te worden van GroenLinks/PvdA bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. Op 5 september 2023 nam Hanke Bruins Slot de post van minister van Buitenlandse Zaken over. Hugo de Jonge werd minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Karien van Gennip , minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, werd vicepremier.
Gunay Uslu (D66) - 2023
Staatssecretaris Gunay Uslu (d66) vertrok 1 december 2023 om terug te keren bij het bedrijf Corendon. Vertrekkend Kamerlid Steven van Weyenberg nam op 6 december 2023 haar plek in, maar hij werd een maand later vervangen door Fleur Gräper toen hij minister van Financiën werd.
Sigrid Kaag (D66) - 2023
Vanwege een benoeming tot humanitair- en wederopbouwcoördinator voor Gaza vertrok Sigrid Kaag per 8 januari 2024 als minister van Financiën en vicepremier. Zij werd op 12 mei als minister vervangen door Steven van Weyenberg en als vicepremier door Rob Jetten.
Ernst Kuipers (D66) - 2024
Op 10 januari 2024 verliet minister van VWS Ernst Kuipers het kabinet, vanwege een aanstaande benoeming in een internationale functie. Op 2 februari 2024 werd oud-D66-Tweede Kamerlid Pia Dijkstra minister voor Medische Zorg, terwijl Conny Helder minister van VWS werd.