Op 4 november 2021 besloot de Tweede Kamer een parlementaire enquête te starten over de aanpak van de coronapandemie. Het doel is tweeledig: enerzijds is de enquête bedoeld om te leren van de ervaringen uit de corona-aanpak, anderzijds wil de Tweede Kamer aan de hand van de enquête een evaluatie plegen van alle aspecten van het beleid, de keuzes en van de betrokken actoren.
Het besluit tot de enquête kwam voort uit motie 29 295 nr. 1470, met Aukje de Vries (VVD) als eerste ondertekenaar. De Tweede Kamer nam de motie unaniem aan. Een commissie moet de enquête voorbereiden en de onderzoeksopdracht afbakenen.
Op 28 juni 2022 stelde de Tweede Kamer deze commissie in. In juni 2023 werd besloten tot uitstel tot na het verschijnen van een derde rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Na de verkiezingen van 22 november 2023 nam de Kamer op 13 december een motie aan om een enquêtecommissie Corona in te stellen en dat gebeurde in januari 2024. Voorzitter werd VVD'er Daan de Kort.
Inhoud
Achtergrond
De coronapandemie hield Nederland vanaf februari 2020 in haar greep. De pandemie leidde ertoe dat er in de politiek moeilijke keuzes gemaakt moesten worden, veelal op basis van beperkte kennis over het virus. Coronamaatregelen behelsden niet alleen het voorkomen van verspreiding van het virus, maar ook het in stand houden van de zorg en het opvangen van de economische gevolgen van de pandemie.
Bij de totstandkoming van dit beleid waren verschillende actoren betrokken: niet alleen de regering en Staten-Generaal, maar bijvoorbeeld ook het Outbreak Management Team (OMT), het RIVM, verschillende adviesorganen, het veiligheidsberaad/de veiligheidsregio's en ziekenhuizen.
Het doel van deze parlementaire enquête is het beleid en de rol van al deze actoren te onderzoeken, zodat lessen kunnen worden getrokken voor de toekomst.
Ontwikkelingen
Tijdelijke commissie (2022-2023)
De Tijdelijke commissie Corona ging in september 2022 van start met als voorzitter Khadija Arib (PvdA). Twee maanden later werd het werk van de commissie verstoord toen het presidium van de Tweede Kamer een onderzoek aankondigde naar vermeend grensoverschrijdend gedrag door Arib tijdens haar periode als Kamervoorzitter. Arib vertrok in november 2022 uit de Kamer. Mariëlle Paul (VVD) nam het voorzitterschap over.
Al tijdens de voorbereidende fase ontstond er onrust in de commissie. Leden Pepijn van Houwelingen (FVD) en Wybren van Haga (Groep Van Haga) spraken zich herhaaldelijk publiekelijk uit over corona, wat door andere commissieleden als strijdig met de afgesproken terughoudendheid werd gezien. Begin 2023 dreigde de commissie uit elkaar te vallen, maar na onderlinge gesprekken werd besloten de werkzaamheden voort te zetten.
In mei 2023 leverde de tijdelijke commissie haar onderzoeksvoorstel op. Slechts vier partijen (PVV, FVD, Groep Van Haga en Fractie Den Haan) meldden zich aan voor deelname aan de eigenlijke enquêtecommissie. Andere partijen zoals VVD, D66, CDA en GroenLinks wilden eerst het derde rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid afwachten. Vanwege deze gebrekkige brede vertegenwoordiging besloot Kamervoorzitter Vera Bergkamp de enquête uit te stellen.
Parlementaire enquêtecommissie (2024-heden)
Na de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 besloot de Kamer op 13 december unaniem de enquête alsnog te starten. Op 30 januari 2024 werden de leden benoemd en op 6 februari 2024 ging de parlementaire enquêtecommissie Corona officieel van start. De commissie bestond uit:
- Daan de Kort (VVD) - voorzitter
- Anita Pijpelink (GroenLinks-PvdA) - ondervoorzitter
- Peter Smitskam (PVV)
- Rosanne Hertzberger (NSC)
- Claudia van Zanten (BBB)
- Pepijn van Houwelingen (FVD)
In april 2024 presenteerde de commissie een aangepast onderzoeksvoorstel. Enkele onderdelen uit het eerdere voorstel werden geschrapt of ingeperkt, onder meer omdat de Onderzoeksraad voor Veiligheid en het Sociaal en Cultureel Planbureau inmiddels rapporten hadden gepubliceerd over bepaalde aspecten. Zo werd het thema overheidscommunicatie als grotendeels onderzocht beschouwd. Ook werd besloten de vergelijking met andere Europese landen en de totstandkoming van het Europese coronaherstelfonds buiten beschouwing te laten.
Wisselingen in 2024-2025
Het lidmaatschap van de commissie kende vanaf het begin al de nodige turbulentie. In mei 2024 trad Gideon van Meijeren (FVD) toe als opvolger van Van Houwelingen, die vaderschapsverlof had opgenomen. Van Meijeren stapte echter na slechts twee weken alweer op. Hij verweet de commissie "sturing, controle en manipulatie" en stelde geen toegang te krijgen tot alle gevorderde documenten en geen toestemming te krijgen om zelfstandig kopstukken zoals voormalig premier Mark Rutte te verhoren. Voorzitter De Kort weerlegde deze beschuldigingen en stelde dat alle commissieleden toegang hadden tot de documenten en dat het onderzoeksvoorstel unaniem door de Kamer was goedgekeurd.
In juli 2024 verliet Claudia van Zanten (BBB) de commissie. Mariska Rikkers-Oosterkamp (BBB) volgde haar op. In november 2024 verlieten zowel Van Houwelingen (vaderschapsverlof) als Hertzberger (om politieke redenen na het vertrek van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar) de commissie. Sander van Waveren (NSC) volgde Hertzberger op.
CTIVD-onderzoek naar inlichtingendiensten
Op 27 juni 2024 stemde de Tweede Kamer in met een verzoek van de enquêtecommissie aan de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) om onderzoek te doen naar het handelen van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gericht op critici van het coronabeleid. Op 17 december 2024 kondigde de CTIVD aan dit onderzoek daadwerkelijk te gaan uitvoeren.N
Na verkiezingen oktober 2025
Na de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober 2025 bleek de continuïteit van de commissie ernstig bedreigd. Van de vijf commissieleden die op dat moment zitting hadden (De Kort, Pijpelink, Smitskam, Van Waveren en Rikkers-Oosterkamp), keerde alleen voorzitter Daan de Kort terug in de Kamer. Peter Smitskam (PVV), Anita Pijpelink (GroenLinks-PvdA), Sander van Waveren (NSC) en Mariska Rikkers-Oosterkamp (BBB) waren niet herkozen of hun partijen waren (in het geval van NSC) uit de Kamer verdwenen.
Het bleek vervolgens uiterst moeilijk om nieuwe commissieleden te vinden. D66, dat door zijn groei (26 zetels) wel een afgevaardigde moest leveren, wees Henk-Jan Oosterhuis aan. Ook GroenLinks-PvdA (20 zetels) besloot opnieuw deel te nemen met Songül Mutluer als commissielid.
De commissie had tijdens het zomer- en verkiezingsreces doorgewerkt om alle 87 besloten voorgesprekken af te ronden. De nieuwe commissieleden moeten zich nu inlezen in het overgangsdossier. De openbare verhoren beginnen naar verwachting in het voorjaar van 2026.
Het onderzoek
De commissie onderzoekt de periode vanaf december 2019, toen de eerste signalen vanuit China over het nieuwe coronavirus kwamen, tot en met het afschalen van de maatregelen in het voorjaar van 2022. Er worden zes perioden onderscheiden: de aanloop, de eerste lockdown, de lockdown na versoepeling, de vaccinatie campagne, het coronatoegangsbewijs en de Omikron-lockdown.
Steeds staat de politieke besluitvorming over de kenmerkende onderwerpen voor die periode centraal. De enquêtecommissie kijkt specifiek naar de manier waarop afwegingen zijn gemaakt tussen het belang van de volksgezondheid en andere maatschappelijke belangen. Ook de omgang met grondrechten en de plaats die de zorg heeft gehad in de afwegingen en de besluitvorming komt aan de orde.
De commissie richt zich verder op zes thema’s. Dit zijn:
- Doelen, strategie en crisisorganisatie;
- Afwegingen, dilemma’s en proportionaliteit;
- Rol van adviseurs en omgang met maatschappelijke groepen en critici;
- Communicatie van kabinet en crisisorganisatie;
- Rol van de Tweede Kamer;
- Lerend vermogen en lessen voor de toekomst.
In de eerste fase tot februari 2025 is informatie en documentatie verzameld en bestudeerd. In de tweede fase zijn er besloten voorgesprekken met deskundigen, bestuurders, beslissers en andere betrokkenen. Vervolgens vinden in het voorjaar van 2026 de openbare verhoren plaats