Kabinetscrisis 2025: Gazacrisis

Na de val van het kabinet-Schoof over de asielmaatregelen, waarbij de PVV haar steun en bewindspersonen terugtrok, deed zich een unicum in de parlementaire geschiedenis voor. Nadat het kabinet onder leiding van premier Dick Schoof namelijk al de steun van een coalitiepartij was verloren, trok in de demissionaire periode nog een coalitiepartij zich terug: NSC.

De crisis ontstond vanwege de situatie in Israël en Gaza. Minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) stuurde op 21 augustus een brief naar de Tweede Kamer waarin hij mededeelde dat extra maatregelen tegen Israël nodig waren. Tijdens een debat dezelfde dag bleek dit niet overlegd met de andere bewindspersonen of de coalitiepartners VVD en BBB. De dag erna spraken de bewindspersonen in de ministerraad over de ontstane situatie. Toen Veldkamp meende dat er bij andere ministers te weinig bereidheid was tot verdere stappen tegen Israël stapte hij op. Korte tijde later volgden de overige NSC-bewindspersonen. 

Voorgeschiedenis

Val kabinet-Schoof

Op 3 juni had Schoof het ontslag van het kabinet aangeboden aan de koning, omdat de PVV het kabinet niet langer steunde en haar bewindspersonen had teruggetrokken. Hierdoor was het kabinet al demissionair. Normaal gesproken is het devies voor zo'n type kabinet 'op de winkel passen': geen grote beleidswijzigingen meer doorvoeren en zorgen dat het land draaiende blijft. 

De nieuwe Tweede Kamerverkiezingen van 2025 zouden pas plaatsvinden op 29 oktober, mede vanwege het reces dat voor de deur stond. De spanningen liepen vanwege de situatie in Israël en Gaza echter zelfs tijdens het reces op.

Gaza

De maatschappelijke en politieke roep om sancties tegen Israël vanwege de geweldplegingen in Gaza bestond al geruime tijd. Tijdens het reces van 2025 kondigde Israël meermaals aan verdere stappen te nemen in de bezetting van Palestijnse gebieden. 

Om hierover te spreken kwam de commissie voor Buitenlandse Zaken terug van het zomerreces. Vanwege grote verschillen in inzicht over de situatie kon het Nederlandse parlement niet tot een eensgezinde positie komen. NSC-minister Veldkamp had hier moeite mee en gaf meerdere keren aan om stappen te willen zetten. De andere coalitiepartijen steunden hem niet hierin. 

Na het sturen van een brief over aanvullende maatregelen aan de Kamer werd er op donderdag 21 augustus gedebatteerd. Een motie van wantrouwen van de linkse oppositie was van tevoren al aangekondigd. In het debat bleek dat het voornemen om maatregelen te nemen niet was afgestemd met het kabinet, terwijl het kabinet met één mond behoort te spreken. Ook wees Veldkamp moties af als ontijdig, omdat de ministerraad de dag erna nog moest besluiten over die maatregelen. Het debat werd daarom geschorst en de volgende dag na de ministerraad voortgezet.

Ministerraad

Vanwege de verdeeldheid in de coalitie richtte de ministerraad van 22 augustus zich specifiek op de ingediende motie-Paternotte (D66), die opriep tot een wapenembargo op goederen uit illegale Israëlische nederzettingen. Veldkamp was hier voor, maar VVD en BBB wilden dit niet. VVD wilde dat dit eerst in Europa werd besproken, BBB was helemaal tegen. 

Terwijl de gesprekken die tot een compromis moesten leiden nog bezig waren, verliet minister Veldkamp onverwachts de ruimte. minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) zei hierover in de Tweede Kamer: "hij liep gewoon weg terwijl het gesprek nog gaande was". Veldkamp stelde dat er geen enkele bewegingsruimte werd geboden door VVD en BBB. 

Aangezien het opstappen ook voor de andere NSC-bewindspersonen als een verrassing kwam, gingen zij direct in beraad. Hier besloten ze Veldkamp te volgen, waardoor ook Eddy van Hijum, Hanneke Boerma, Teun Struycken, Judith Uitermark, Eppo Bruins, Tjebbe van Oostenbruggen, Sandra Palmen en Daniëlle Jansen het kabinet verlieten. Hierdoor ontstond een parlementair unicum; nog nooit was een partij uit een demissionair kabinet gestapt. 

'Ontslag' NSC-bewindspersonen

Dezelfde vrijdag 22 augustus zeiden de NSC-bewindspersonen hun ontslag aan de koning aan te bieden. Dit was echter staatsrechtelijk incorrect. Premier Schoof had al het ontslag van het gehele kabinet aangeboden. De bewindspersonen hoefden alleen te vragen om het reeds gevraagde ontslag te accepteren. 

Nasleep

De Kamer had het vervolgdebat gepland om 6 uur 's avonds op 22 augustus, na de ministerraad. Door het lange beraad in de ministerraad liep dat echter uit en moest het debat meermaals met een uur uitgesteld worden, totdat bekend werd dat de gehele NSC-fractie de steun aan het kabinet had ingetrokken.

Hierna legde Schoof een korte verklaring af, waarin hij zei dat hij het opstappen onverstandig en onnodig vond. De woensdag daarna (27 augustus) debatteert de Kamer over de situatie. Aangezien nog nooit een partij uit een demissionair kabinet was gestapt, werd er gespeculeerd over wat dit betekende. D66-partijleider Rob Jetten pleitte voor een geheel nieuw kabinet met bewindspersonen die hun capaciteiten al hadden bewezen. De namen van bijvoorbeeld oud-premier Jan Peter Balkenende en Winnie Sorgdrager kwamen op tafel. De ChristenUnie was voorstander van het aanstellen van een informateur. Overgebleven coalitiepartijen VVD en BBB zagen hier evenwel niets in en deze voorstellen kregen geen meerderheid.  

Tijdlijn