Achtergrond: uitzonderlijke koninklijke toespraken

vrijdag 20 maart 2020, 13:00

Vrijdagavond om 19:00 houdt koning Willem-Alexander via radio en televisie een toespraak over de gevolgen van het coronavirus. Het is heel uitzonderlijk dat het staatshoofd zich vanwege een crisissituatie rechtstreeks tot de bevolking wendt. Wel zijn er Kersttoespraken, en werden abdicaties en trouwerijen door de vorst(in) zelf bekend gemaakt.

Er zijn uitzonderingen geweest waarbij de Nederlandse staatshoofden toespraken hebben gehouden.

Op 3 februari 1948 hield Koningin Wilhelmina een toespraak over de toekomstige verhouding met een vrij en federatief Indonesië. De toespraak werd gehouden in het Engels en was gericht tot de bondgenoten van Nederland. De rede werd uitgezonden via Hilversum I en II, de Wereldomroep en de zenders in Indonesië, de 'West' en de zenders van geallieerde troepen in Duitsland.

De rede was politiek gevoelig. Zij leidde tot kritiek van tegenstanders van het regeringsbeleid ten aanzien van Nederlands-Indië. Daarnaast was de toespraak niet naar aanleiding van een ramp of crisis. Dit maakte deze toespraak zeer opmerkelijk.

Op 8 februari 1953 hield Koningin Juliana een radiotoespraak. De aanleiding hiervan was de watersnoodramp. Later werd deze toespraak ook nog op de televisie uitgezonden. In die tijd hadden nog maar zeer weinig mensen een televisietoestel.

Koning Willem-Alexander hield in juli 2014 ook een toespraak bij de herdenking voor de slachtoffers van MH17. Deze rede was in eerste instantie gericht tot de nabestaanden en er werd geen televisietoespraak uitgezonden.

Bij andere rampen toonde het staatshoofd op andere wijze medeleven. Zo heeft Koningin Juliana in 1962 in Utrechtse ziekenhuizen medeleven betoond met de slachtoffers van de spoorwegramp bij Harmelen. Koningin Beatrix deed hetzelfde na de Bijlmerramp en de vuurwerkramp in Enschede. Zij sprak ook na de aanslag op Koninginnedag in 2009 te Apeldoorn. Het ging eigenlijk vooral om een persoonlijk woord, aangezien de koninklijke familie nauw betrokken was bij deze aanslag.