Mr. H.P. (Henri) Marchant

Militante politiek leider van de vrijzinnig-democraten, die felle aanvallen op zijn tegenstanders niet schuwde. Was advocaat en wethouder in Deventer en werd in 1899 als links-liberaal naar de Tweede Kamer afgevaardigd. Was daar spoedig een geducht woordvoerder op talrijke beleidsterreinen en volgde in 1916 Dirk Bos op als fractievoorzitter. Zorgde in 1919 via een initiatiefwet voor de invoering van het vrouwenkiesrecht. Politieke tegenstander van Colijn, wiens kabinet hij in 1925 ten val bracht. Wist toen echter geen centrumlinks kabinet te vormen. Trad in 1933 evenwel als minister van Onderwijs toe tot het crisiskabinet-Colijn II. Kwam met een spellingsvereenvoudiging (spelling-Marchant). Nadat zijn positie in de VDB door zijn heimelijke overgang naar het katholicisme onhoudbaar was geworden, trad hij in 1935 af. Scherp debater, die gestileerde speeches hield. Had als bijnaam 'Le tigre neerlandais'.

vrijzinnig-democratische kamerclub, VDB
functie(s) in de periode 1899-1935: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK, minister

Personalia

voornamen (roepnaam)

Hendrik Pieter (Henri)

geboorteplaats en -datum

Deventer, 12 februari 1869

doopplaats en -datum

in het geheim gedoopt, 21 december 1934

overlijdensplaats en -datum

's-Gravenhage, 12 mei 1956

Partij/stroming

partij(en)

Liberale Unie, tot februari 1901 (vooruitstrevende vleugel)
VDB (Vrijzinnig-Democratische Bond), van 17 maart 1901 tot 7 mei 1935 (medeoprichter)
RKSP (Roomsch-Katholieke Staatspartij), van 1935 tot 1945
VDB (Vrijzinnig-Democratische Bond), 1952 (heropgericht door K. Bijlsma)

lid tussentijds gevormde fractie(s)

Vrijzinnig-Democratische Kamerclub, van juni 1900 tot maart 1901

verwante partij

KNP (Katholiek Nationale Partij), van 1946 tot 1955 (sympatiserend)

Hoofdfuncties/beroepen (7/9)

wethouder (van financiën, armbestuur, ziekenhuis) van Deventer, van 16 januari 1899 tot september 1901
lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 8 juni 1900 tot 27 mei 1933 (1900-1918 voor het kiesdistrict Deventer)
advocaat en procureur te 's-Gravenhage, van 2 oktober 1901 tot mei 1933
fractievoorzitter VDB Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 16 mei 1916 tot 27 mei 1933
lid gemeenteraad van 's-Gravenhage, van 27 augustus 1923 tot 26 mei 1933
wethouder (van onderwijs) van 's-Gravenhage, van 27 augustus 1931 tot 26 mei 1933
minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, van 26 mei 1933 tot 18 mei 1935

(in)formateurschap(pen)

kabinetsformateur, van 24 november 1925 tot 1 december 1925 (poging mislukt)

U ziet een selectie van de loopbaan. In de uitgebreide versie is de gehele loopbaan in te zien.

Partijpolitieke functies

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

Nevenfuncties (4/14)

voorzitter Stichting "De Hooge Veluwe", van april 1935 tot 1942 (medeoprichter)
hoofdredacteur "Land en Volk" te 's-Gravenhage
lid redactie tijdschrift "Vragen des Tijds"
voorzitter Stichting "De Hooge Veluwe", vanaf 1 januari 1951

afgeleide functies, presidia etc. (4/14)

voorzitter begrotingcommissie voor hoofdstuk III (Buitenlandse Zaken) 1927 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)
lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1927 tot mei 1928
lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1930 tot mei 1933
voorzitter begrotingscommissie voor hoofdstuk III (Buitenlandse Zaken) 1933 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

Opleiding

In de uitgebreide versie is een overzicht van de opleiding(en) opgenomen.

Activiteiten

als parlementariër (5/9)

Bracht in 1918 samen met vijf andere fractievoorzitters een initiatiefwet tot stand inzake een enquête naar de levensmiddelenvoorziening tijdens de Eerste Wereldoorlog
Diende in 1918 een initiatiefwetsvoorstel in tot wijziging van de Kieswet, waardoor vrouwen het kiesrecht kregen. Hiermee werd uitvoering gegeven aan de in 1917 in de Grondwet opgenomen mogelijkheid. Het voorstel werd op 9 mei 1919 in de Tweede Kamer en op 10 juli 1919 in de Eerste Kamer aangenomen. De wetswijziging werd gepubliceerd in Staatsblad 536 van 9 september 1919. Nadat op 15 mei 1920 voor het eerst ook vrouwen op de jaarlijks vastgestelde gemeentelijke kiezerslijsten stonden, konden zij daadwerkelijk stemmen.
Diende in 1919 een initiatiefwetsvoorstel in over een heffing van een buitengewone belasting ter dekking van oorlogsuitgaven. Dit voorstel werd in 1922 door de Tweede Kamer verworpen.
In 1921 verwierp de Tweede Kamer met 46 tegen 38 stemmen een door hem ingediend amendement over afschaffing van de Eerste Kamer
Diende in 1922 samen met zijn fractiegenoten Ketelaar en Oud een initiatiefwetsvoorstel in over de benoembaarheid van vrouwen in rechterlijke functies. Dit wetsvoorstel werd in 1923 ingetrokken, na verwerping met 39 tegen 35 stemmen van artikel 1 door de Tweede Kamer.

opvallend stemgedrag

Behoorde in 1911 tot de vier VDB-leden die vóór het wetsvoorstel tot bestrijding van zedeloosheid stemden
In 1925 stemden hij en Ketelaar als enigen van hun fractie tegen het initiatiefwetsvoorstel-Westerman over Franse les in het lager onderwijs

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

als bewindspersoon (beleidsmatig)

Diende in 1934 een ontwerp-wet regeling voor de opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen in. Het wetsvoorstel werd in 1935 ingetrokken.
Voerde in 1934 een spellingshervorming door (spelling-Marchant) in het onderwijs. Deze vereenvoudigde spelling was gebaseerd op de ideeën van de leraar Nederlands R.A. Kollewijn. Hij stelde voor de dubbele 'ee' en 'oo' in open lettergrepen (niet zoo, maar zo) af te schaffen. Verder verdwijnt de onuitgesproken 'ch' ('versche visch' wordt 'verse vis').
Uit bezuinigingsoverwegingen werden door hem veel openbare scholen opgeheven, terwijl hij de bijzondere scholen ongemoeid moest laten

als bewindspersoon (wetgeving)

Bracht in 1935 een wijziging van de Lager-onderwijswet 1920 tot stand waardoor onderwijzeressen die in het huwelijk traden, moesten worden ontslagen

Wetenswaardigheden

algemeen (5/6)

Kwam op 20 oktober 1925 in heftig conflict met Colijn, omdat hij in de Tweede Kamer had verklaard dat een belofte van Colijn absoluut niets waard was (i.v.m. een eerdere toezegging van Colijn dat ambtenaren in 1925 een compenserende uitkering zouden krijgen, terwijl dat vanwege het niet vervullen van een voorwaarde daarover niet was gebeurd). Colijn voelde zich persoonlijk gekrenkt. Bemiddeling door onder andere Nolens haalde de ergste kou uit de lucht.
Liet als minister veel over aan de door hem aangestelde directeur-generaal voor het onderwijs Van Poelje
In 1934 wekte een door hem gehouden toespraak bij de opening van een tentoonstelling over de Abdij van Egmond de woede van orthodox-protestanten. Hij had zich in de rede afgezet tegen het beeld van de geuzen als 'kranige kerels', omdat volgens hem de geuzen onder leiding van Sonoy brandstichters en plunderaars waren geweest.
Bedankte in mei 1935 als lid van de VDB, nadat partijvoorzitter Kranenburg en anderen hem indringende vragen hadden gesteld over berichten dat hij katholiek was geworden. Hij had steeds geweigerd dat te doen en (naar bleek) daarover ook gelogen.
Trad in mei 1935 af als minister in verband met het bekend worden van zijn overgang tot het katholicisme op 21 december 1934. Hij deelde dit, na eerdere berichten te hebben tegengesproken, in de ministerraad van 7 mei 1935 mee. Zijn collega Oud meldde hierna schriftelijk aan Colijn dat hij ontslag zou vragen als Marchant niet zou opstappen. Oud vreesde dat het aanblijven van Marchant tot een vertrouwensbreuk tussen hem en de VDB zou leiden. Op 11 mei vroeg Marchant aan de koningin om ontslag.

uit de privésfeer

Trad in 1920-1921 op als advocaat van de gevluchte Duitse kroonprins

anekdotes en citaten

Noemde de in 1919 ingestelde commissie voor Buitenlandse Zaken de commissie 'buiten 's lands zaken', omdat in de jaren twintig en dertig ministers van Buitenlandse Zaken uiterst spaarzaam waren met mededelingen

verkiezingen (5/6)

Versloeg in 1901 Ph.W. van der Sleyden (oud-liberaal)
Versloeg in 1905 Th. Heemskerk (arp)
Versloeg in 1909 P.J.M. Aalberse (rk)
Versloeg in 1913 J.C. baron van Haersolte (arp)
Versloeg in 1917 J. Stoffel (comité anti-grondwetsherziening)

pseudoniemen, bij-, koos- en schuilnamen

"De Generaal" (bijnaam i.v.m. dominerende optreden binnen VDB)
"Le tigre neerlandais"

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

Publicaties van/over

literatuur/documentatie (6/7)

P.J. Oud, "Het Jongste Verleden", deel I, 40-42
Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld (1938)
P. Groenewald, "Bibliografie van de boeken, brochures en tijdschriftartikelen van mr. H.P. Marchant (1869-1956)" (1986)
J. Bosmans, "Marchant, Hendrik Pieter (1869-1956)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel I, 367
C.A. Groenewold, "H.P. Marchant (1869-1956), le tigre neerlandais" (dissertatie, 1992)
Onze Afgevaardigden, 1901, 1905, 1909 en 1913

Biografisch Woordenboek(en)

biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van Nederland

archivalia

archief-familie Marchant, Nationaal Archief

In de uitgebreide versie is een overzicht van publicaties opgenomen.

Familie/gezin

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Bent u als journalist of wetenschapper op zoek naar statistische gegevens over personen uit het biografisch archief, bijvoorbeeld gemiddelde leeftijd, ervaring, herkomst, beroep, m/v of zittingsduur? De redactie van PDC kan deze gegevens onder voorwaarden beschikbaar stellen voor wetenschappelijk onderzoek en journalistieke publicaties. Neem voor meer informatie contact op.

Op bovenstaande tekst en gegevens zijn auteursrechten van PDC van toepassing; overname, in welke vorm dan ook, is zonder expliciete goedkeuring niet toegestaan. Ook de afbeeldingen zijn niet rechtenvrij.