De economie verkeerde in een crisis tijdens de regeerperiode van het kabinet-Van Agt II. Er heerste een recessie en de werkloosheid explodeerde. Gezien de extreem ongunstige economische omstandigheden en de korte zittingsduur is het moeilijk het kabinet-Van Agt II te beoordelen. Aan de andere kant kan gezegd worden dat de snelle val van het kabinet voor een belangrijk deel werd veroorzaakt door het gebrek aan draagvlak bij met name de PvdA om noodzakelijke economische hervormingen door te voeren.
Inhoud
Algemeen beeld
Het kabinet-Van Agt II regeerde tijdens een zware recessie. De groei van de voor Nederland relevante wereldhandel kwam vrijwel tot stilstand, en zowel in 1981 als in 1982 kromp de Nederlandse economie.
De inflatie bleef hoog in de jaren 1981-1982 en de contractloonstijging versnelde zelfs weer naar 7,6% in 1982. Op de arbeidsmarkt was er geen houden meer aan: het aantal werklozen steeg in 1982 met 116 duizend en de i/a-ratio (de verhouding tussen het aantal inactieven en het aantal actieven) ging van 65,4 in 1981 naar 70,5 in 1982. Het aantal werkloosheids- en bijstandsuitkeringen steeg met 39% in 1981 en 33% in 1982.
Crisis- en begrotingsbeleid
Het kabinet wilde door middel van een banenplan van PvdA-minister Den Uyl (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) nieuwe werkgelegenheid scheppen. De financiering daarvan stuitte echter op grote problemen, omdat zich voortdurend nieuwe tegenvallers voordeden op de begroting. Bovendien voelden de werkgeversorganisatie er weinig voor mee te werken en viel het niet mee om veel banen in de publieke sector te scheppen.
Op 16 oktober 1981 ontstond, nog voor het uitspreken van de regeringsverklaring, een breuk over de financiering van het banenplan. Deze werd door de PvdA-informateurs De Galan en Halberstadt in 19 dagen 'gelijmd'.
Begin 1982 werden voorstellen gelanceerd voor versobering van de Ziektewet. De bovenwettelijke uitkering (die werkgevers en werknemers via de CAO regelen) moest worden geschrapt. Tegen deze plannen van Den Uyl (PvdA) en Dales (PvdA) ontstond breed maatschappelijk verzet, waarbij de vakbonden het voortouw namen. De SER bracht een negatief advies uit.
De PvdA leed hierdoor bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1982 een enorm verlies: van 32,1% van de stemmen in 1978 naar 20,7% in 1982.
Het EMU-tekort steeg van 4,7% BBP in 1981 naar 5,9% in 1982. In het voorjaar van 1982 was een extra bezuiniging van circa f 4,5 miljard nodig. Na acht maanden en de nederlaag bij de Statenverkiezingen was bij de PvdA de maat echter vol. Bij een conflict over bezuinigingen dienden de PvdA-bewindslieden hun ontslag in.
Kerncijfers
| Mutatie (%), tenzij anders vermeld | 1981 | 1982 | Gem. | Verschil 1982-1981 |
|---|---|---|---|---|
| BBP (niveau, mrd €) | 180,3 | 186,3 | 183,3 | 6,0 |
| BBP | -0,9 | -1,3 | -1,1 | -0,4 |
| Arbeidsproductiviteit bedrijven (per uur) (%) | -0,6 | 0,6 | 0,0 | 1,2 |
| Relevante wereldhandel | 0,9 | 1,6 | 1,3 | 0,7 |
| Wereldhandelsvolume | 3,2 | -0,8 | 1,2 | -4,0 |
| Wereldeconomie | 1,9 | 0,7 | 1,3 | -1,2 |
Overheidsfinanciën
| % BBP | 1981 | 1982 | Gem. | Verschil 1982-1981 |
|---|---|---|---|---|
| EMU-saldo | -4,7 | -5,9 | -5,3 | -1,2 |
| EMU-schuld | 47,4 | 53,0 | 50,2 | 5,6 |
| Bruto collectieve uitgaven | 56,9 | 59,8 | 58,4 | 2,9 |
| Collectieve lasten | 40,3 | 41,3 | 40,8 | 1,0 |
Lonen en prijzen
| %, tenzij anders vermeld | 1981 | 1982 | Gem. | Verschil 1982-1981 |
|---|---|---|---|---|
| Inflatie (hicp) (%) | n.b. | n.b. | n.b. | n.b. |
| Inflatie (CPI) (%) | 6,7 | 6,0 | 6,4 | -0,7 |
| Arbeidsinkomensquote | 77,3 | 77,5 | 77,4 | 0,2 |
| Olieprijs (USD/vat) | 35,5 | 32,6 | 34,1 | -2,9 |
| Contractloonmutatie marktsector | 4,0 | 7,6 | 5,8 | 3,6 |
Arbeidsmarkt en sociale zekerheid (1)
| Dzd, tenzij anders vermeld | 1981 | 1982 | Gem. | Verschil 1982-1981 |
|---|---|---|---|---|
| Werkloosheid (%) | 5,6 | 7,4 | 6,5 | 1,8 |
| Werkloosheid (personen) | 343 | 459 | 401,0 | 116,0 |
| Groei werkgelegenheid (uren) (%) | -0,2 | -2,0 | -1,1 | -1,8 |
| Werkloosheidsuitkeringen (uitkeringsjaren) | 260 | 352 | 306,3 | 91,7 |
| Bijstand (WWB/IOAW/IOAZ) (personen) | 232 | 301 | 266,5 | 69,0 |
| Werkloosheids- + bijstandsuitkeringen | 492 | 653 | 572,8 | 160,7 |
| Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (uitkeringsjaren) | 637 | 651 | 644,0 | 13,5 |
| Uitkeringen ziekte (uitkeringsjaren) | 275 | 259 | 267,0 | -15,3 |
Arbeidsmarkt en sociale zekerheid (2)
| % | 1981 | 1982 | Gem. | Verschil 1982-1981 |
|---|---|---|---|---|
| i/a-ratio | 65,4 | 70,5 | 68,0 | 5,1 |
| Bruto participatiegraad 20-64 jaar | 57,3 | 57,0 | 57,2 | -0,3 |
| Bruto participatiegraad 15-74 | 59,6 | 59,5 | 59,6 | -0,1 |
| Netto participatiegraad 15-74 | 56,3 | 55,1 | 55,7 | -1,2 |
Meer over