Specifiek was Glastra van Loon kritisch op toenmalig secretaris-generaal Albert Mulder. Hij werd na zijn aftreden opgevolgd door Henk Zeevalking (D’66).
Inhoud
Achtergrond
Glastra van Loon was van beroep hoogleraar rechtswetenschappen en rechtsfilosofie. Hij was een markante, uitgesproken persoonlijkheid. Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef hij onder het pseudoniem ‘Jan Groen’ artikelen in meerdere illegale verzetsbladen.
In 1973 nam hij zitting in het kabinet-Den Uyl als staatssecretaris van Justitie. Hij hield zich mede bezig met het gevangeniswezen. Er was tijdens zijn ambtsperiode veel rumoer op het ministerie vanwege onder andere gijzelingsacties en de ontruiming van een inrichting voor zwakzinnigen.
Tijdens het ‘opheffingscongres’ van D'66 in 1974, georganiseerd vanwege de slechte verkiezingsresultaten van 1972-1974, sprak Glastra van Loon zich uit voor het voortbestaan van de partij. Er was nog “een enorm stuk politiek werk te doen”. Dit sprak hij uit terwijl D’66 al onderdeel was van het kabinet-Den Uyl. Dit kabinet kende een lange formatie en een moeizame samenwerking tussen vijf partijen. D’66 (toen nog niet genaamd D66) was de kleinste partij met 6 zetels.
In 1975 kwam aan het licht dat het erg slecht ging met het gevangeniswezen. Naar lang aandringen kreeg Glastra van Loon te zien dat er van 8000 vonnissen de straf nog niet was uitgevoerd. Hierom overwoog hij al af te treden.
Kritiek
Dat Glastra van Loon uitgesproken was, was algemeen bekend. Maar toen Van Agt in Roemenië was, gaf hij een interview in het Algemeen Dagblad waar hij stelde dat hij ‘de vuile was van anderen opknapte’. Kort hierna gaf hij kritische interviews in Vrij Nederland en Het Parool. Daarin had hij commentaar op zijn ‘baas’ Van Agt en zijn voorganger als staatssecretaris van Justitie, Hans Grosheide (ARP). Daarnaast was hij ook over zijn eigen ambtenaren kritisch, met name secretaris-generaal Albert Mulder.
Afloop
In eerste instantie weigerde Glastra van Loon af te treden. D'66 overwoog naar aanleiding van de ophef uit het kabinet te stappen en de PvdA verklaarde zich solidair. Van Den Uyl en zijn partij (PvdA) mocht de staatssecretaris blijven zitten.
De rel werd uitgevochten in de media. Er ontstond een ‘kamp Van Agt-Mulder’ met enkele oud-bewindslieden van Justitie aan hun zijde. Glastra van Loon kon rekenen op de steun van meerdere instellingen en de gevangenisbewaarders. De progressievere partijen D'66 en PvdA kwamen lijnrecht tegenover de christelijke partijen van de coalitie te staan (PPR, KVP en ARP).
Van Agt eiste dat Glastra van Loon openlijk zijn excuses zou aanbieden voor deze uitlatingen. Indien hij dit niet zou doen, wilde Van Agt dat hij opstapte. Hoe dan ook moest hij een van de belangrijkste delen van zijn portefeuille afstaan: het gevangeniswezen. Glastra van Loon weigerde dit te doen. Den Uyl besloot uiteindelijk mee te gaan met Van Agt, omdat een verdere escalatie en een eventueel opstappen van de KVP-minister tot een val van het kabinet zou leiden.
Als laatst legde ook D'66 zich neer bij het ontslag, indien het takenpakket ongewijzigd zou blijven. Glastra van Loon verklaarde het niet eens te zijn met het ontslag, maar zich vanwege de zware economische crisis - en daarmee het belang van een stabiel bewind - toch neer te leggen bij het besluit.
De Utrechtse oud-wethouder Zeevalking volgde hierna Glastra van Loon op. Partijgenoot en goede vriend Laurens Jan Brinkhorst verklaarde eerst nog solidair met Glastra van Loon te zijn, maar bleef toch aan als staatssecretaris van Europese Zaken.
Het ontslag van Glastra van Loon had echter onverwachte gevolgen. Doordat hij ineens meer tijd had voor de partij, kon hij zich - succesvol - inzetten voor de wederopbouw van D’66 in de daaropvolgende jaren.
Meer lezen: Anne Bos, 'Staatssecretaris Jan Glastra van Loon en de vuile was op Justitie', in: Verloren vertrouwen (Amsterdam 2018), p. 69 e.v.