Wetenschappers presenteren met steun van de EU de allereerste beelden van een zwart gat

De Commissie onthult vandaag het allereerste beeldmateriaal van een zwart gat, vastgelegd door de Event Horizon Telescope, een wereldwijd wetenschappelijk samenwerkingsverband waarbij ook door de EU gefinancierde wetenschappers betrokken zijn. Met deze belangrijke ontdekking wordt visueel bewijs van het bestaan van zwarte gaten geleverd, een baanbrekende ontwikkeling in de moderne wetenschap.

Deze allereerste waarneming van een zwart gat is het resultaat van de internationale samenwerking tussen wetenschappers binnen het grootschalige project Event Horizon Telescope, waarin door de EU gefinancierde onderzoekers een belangrijke rol hebben gespeeld. Dankzij deze grote wetenschappelijke prestatie verschuift het paradigma van ons begrip over zwarte gaten, kunnen voorspellingen uit de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein worden bevestigd en ontstaan nieuwe aanknopingspunten voor onderzoek. Het allereerste beeldmateriaal van een zwart gat is vandaag wereldwijd gepresenteerd via zes gelijktijdige persconferenties.

Carlos Moedas, commissaris voor Onderzoek, Wetenschap en Innovatie, zei hierover: "De inspiratie voor wetenschappelijke ontwikkelingen komt vaak uit fictie, en al sinds jaar en dag spreken zwarte gaten tot de verbeelding en prikkelen ze onze nieuwsgierigheid. Vanaf vandaag is, dankzij het werk van Europese wetenschappers, het bestaan van zwarte gaten geen zuiver theoretisch gegeven meer. Deze prachtprestatie onderstreept nog eens dat samenwerking met partners over de hele wereld tot voorheen ondenkbare resultaten kan leiden en onze collectieve waarnemingshorizon kan verleggen."

Professor Jean-Pierre Bourguignon, de voorzitter van de Europese Onderzoeksraad (ERC), voegde daaraan toe: "Mijn felicitaties voor de wereldwijde groep wetenschappers achter deze inspirerende ontdekking; zij hebben de grenzen van onze kennis verlegd. Ik ben bijzonder verheugd dat door de Europese Onderzoeksraad gefinancierde wetenschappers een beslissende bijdrage aan deze doorbraak hebben geleverd. De stoutmoedige stap van de EU om dergelijk fundamenteel en paradigmaverschuivend onderzoek te financieren heeft opnieuw tot klinkende resultaten geleid. Hiermee wordt de Onderzoeksraad verder bevestigd in zijn streven risicovol maar veelbelovend onderzoek te financieren."

De EU heeft via de Europese Onderzoeksraad essentiële financiële steun verleend aan de Event Horizon Telescope. De bijdrage van de EU bestond met name uit financiële ondersteuning van drie van de belangrijkste betrokken wetenschappers en hun teams en uit ondersteuning van de ontwikkeling en modernisering van de grootschalige telescoopinfrastructuur die essentieel was voor het welslagen van het project.

De vandaag bekendgemaakte resultaten zijn de recentste in een lange lijn van mooie resultaten die zijn voortgekomen uit Horizon 2020, het financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie van de EU, en de daaraan voorafgaande kaderprogramma's. Voortbouwend op dat succes heeft de Commissie Horizon Europa voorgesteld, in dit veld het meest ambitieuze EU-programma tot nu toe, om te zorgen dat de EU op het gebied van onderzoek en innovatie bij de wereldtop blijft.

ACHTERGROND

Zwarte gaten zijn kosmische objecten met een extreem grote materiedichtheid die een ongelooflijke massa hebben en tegelijkertijd zeer compact zijn. De aanwezigheid van een zwart gat heeft verstrekkende gevolgen voor de omgeving, in die zin dat extreme vervorming van de ruimtetijd optreedt en alle materie die erin valt zeer sterk wordt verhit. Op het beeldmateriaal dat nu is vastgelegd, is het zwarte gat in het centrum van Messier 87, een massief sterrenstelsel in het sterrenbeeld Maagd, te zien. Dit zwarte gat bevindt zich op 55 miljoen lichtjaar van de aarde en heeft een massa die 6,5 miljard keer groter is dan de massa van onze zon.

Om directe waarneming van de directe omgeving van het zwarte gat mogelijk te maken, is in het kader van de Event Horizon Telescope door modernisering en onderlinge verbindingen een netwerk van acht telescopen gecreëerd dat de hele aarde omspant. De telescopen bevinden zich in hooggelegen onherbergzaam gebied, waaronder de Spaanse Sierra Nevada, vulkanen in Hawaï en Mexico, bergen in Arizona, de Chileense Atacamawoestijn en Antarctica. Bij dit belangrijke internationale initiatief zijn meer dan 200 onderzoekers uit Europa, Noord- en Zuid-Amerika en Oost-Azië betrokken.

Van de kant van de EU heeft de Europese Onderzoeksraad in het kader van Horizon 2020 en het zevende kaderprogramma financiële steun verleend aan bij de Event Horizon Telescope betrokken wetenschappers via de volgende projecten:

• - 

  Het BlackHoleCam-project van 14 miljoen EUR, dat is opgezet om de beelden van zwarte gaten vast te leggen en ze te meten en beter te begrijpen. Dit onderzoeksproject met een totale looptijd van zes jaar loopt sinds 2014 en wordt uitgevoerd onder leiding van drie wetenschappers, te weten professor Heino Falcke, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen (tevens voorzitter van de wetenschappelijke raad van de Event Horizon Telescope), professor Michael Kramer van het Max Planck Instituut voor Radioastronomie en professor Luciano Rezzolla van de Goethe-Universiteit Frankfurt, ondersteund door hun respectievelijke teams.
• - 

  Het RadioNet-project ondersteunt een consortium van 27 in Europa, de Republiek Korea en Zuid-Afrika gevestigde instellingen en heeft tot doel infrastructuren van wereldklasse voor onderzoek op het gebied van radioastronomie met elkaar te integreren. Hierbij gaat het onder meer om radiotelescopen, telescooparrays (uit meerdere telescopen bestaande installaties), gegevensarchieven en het EVN, het Europese VLBI-netwerk (Very Long Baseline Interferometry) dat wereldwijd vertakt is. Het project wordt gecoördineerd door het Max Planck Instituut voor Radioastronomie. In de afgelopen 15 jaar heeft de EU 30,3 miljoen EUR geïnvesteerd in RadioNet.

De Europese Onderzoeksraad, die in 2007 door de EU is opgericht, is de aangewezen Europese financieringsorganisatie voor excellent grensverleggend onderzoek. Elk jaar selecteert en financiert de ERC de allerbeste en creatiefste onderzoekers ongeacht nationaliteit of leeftijd om projecten in Europa uit te voeren. De ERC verleent subsidies in vier varianten — voor starters, consolidatie, gevorderden en synergie. Daarnaast helpt de Europese Onderzoeksraad de begunstigden door middel van conceptvalidaties de kloof tussen baanbrekend onderzoek en de beginstadia van de commercialisering ervan te dichten.

MEER INFORMATIE

Foto- en filmbeelden van het zwarte gat via de audiovisuele portal van de Commissie

Persbericht van Event Horizon Telescope

Persconferentie van de Europese Commissie op Europe by Satellite

Persconferentie van de Europese Commissie op EUtube

Volg het nieuws op Facebook, Instagram en Twitter via de hashtag #RealBlackHole

Nieuwsartikel van de Europese Onderzoeksraad

IP/19/2053