"We spelen dat u jarig bent"
Freule Wttewaall van Stoetwegen, in de naoorlogse jaren een bekend Tweede Kamerlid, vertelt in haar autobiografie dat zij een kleine rol speelde in de kabinetsformatie van 1948. Kabinetsformateur Van Schaik die bij haar in de buurt woonde, meldde haar tijdens een ontmoeting op straat dat hij haar nodig had. Het ging niet om een aanzoek als minister, maar, zo liet hij later telefonisch weten, hij had één uur een kamer nodig voor een geheime bespreking. Dat vond de freule geen probleem.
Die middag werd er bij de freule aangebeld en de VVD'er Stikker stond voor haar deur. 'Wat een gedoe, hé?' zei Stikker. De freule belde Van Schaik om te zeggen dat het bezoek er was en even later verschenen de heer en mevrouw Van Schaik; met een bosje bloemen. "We spelen dat u jarig bent", zei Van Schaik.
Een journalist van Het Vrije Volk, Herman de Ru, had blijkbaar lucht gekregen van de ontmoeting, want hij belde niet lang na de komst van Van Schaik de freule om te vragen of hij langs mocht komen. Toen de freule zei dat ze verjaardagsbezoek had, bleek De Ru te weten dat zij jokte. Van Schaik verzon als list dat het toneelstukje van het verjaarsbezoek bij vertrek zou worden voortgezet. Eventueel gewaarschuwde journalisten moesten zo worden misleid. Dat was uiteindelijk onnodig, want journalisten waren - ondanks het 'speurwerk' van De Ru - niet te bekennen. Toen bleek dat de kust veilig was, kon na enige tijd ook Stikker weer vertrekken.
Uit deze anekdote blijkt dat het beleggen van geheime ontmoetingen bepaald geen noviteit is bij een kabinetsformatie. Soms komt het tijdens formaties beter uit als besprekingen nog even geheim blijven. In 1948 probeerde Van Schaik een VVD'er te vinden voor het door hem te vormen kabinet en hij bood Stikker Buitenlandse Zaken aan. Uiteindelijk had zijn poging succes.
In 1963 was een geheime ontmoeting minder succesvol. Formateur De Kort benaderde ARP-kopstuk Jelle Zijlstra om hem te polsen voor de functie van minister-president in een kabinet-Zijlstra/De Quay. De Kort, die in Ulvenhout woonde, arrangeerde op een zondagochtend in Breda een ontmoeting met Zijlstra ten huize van zijn vriend, de arts Houben. Het toeval wilde dat de vooraanstaande Volkskrant-journalist Henri Faas in Breda op bezoek was bij zijn moeder. Een opvallende limousine wekte zijn aandacht en hij herkende de passagier. En dus wist Faas de volgende dag te melden met wie de formateur had gesproken.
De opzet van De Kort (en De Quay) mislukte, omdat de gealarmeerde KVP-fractie niets voelde voor een protestantste premier. De KVP was met 50 zetels veruit de grootste fractie en nam alleen genoegen met een katholieke premier. Overigens slaagde Beel er tijdens de formatie van 1963 enige tijd later in om een regeerakkoord tussen KVP, VVD, ARP en CHU tot stand te brengen. Hij deed dat tijdens een in zijn eigen huis in Wassenaar gehouden tien uur durende sessie, waarin het zogenaamde Akkoord van Wassenaar tot stand kwam. Onderhandelaars bij elkaar brengen en onder leiding van de informateur een programma laten schrijven, is dus eveneens eerder beproefd.
Om in het geheim te kunnen overleggen, kun je overigens waarschijnlijk het beste in het buitenland zitten. Het fundament voor het in 1971 gevormde kabinet-Biesheuvel werd al in oktober 1970 in Londen gelegd. Wat was het geval? De fractievoorzitters van de zes grote partijen in de Tweede Kamer waren als lid van een parlementaire delegatie in Londen. Den Uyl en Van Mierlo haakten echter eerder af om de verkiezingscampagne van Labour mee te kunnen maken. En dus bleven Schmelzer (KVP), Geertsema (VVD), Biesheuvel (ARP) en Mellema (CHU) achter in een hotel in Kensington.
Als fractievoorzitter was Biesheuvel soms lastig geweest voor het kabinet-De Jong en in het bijzonder voor VVD-minister Witteveen. De verhouding tussen Biesheuvel en Geertsema was daardoor niet optimaal. Nu had Geertsema de gewoonte om niet voor drie uur 's nachts te gaan slapen. Schmelzer, Biesheuvel en Mellema spraken af om hem om beurten in die nachtelijke uren gezelschap te houden. In de bar van het hotel, onder het genot van een drankje, dooide het ijs tussen Biesheuvel en Geertsema. Een premierschap van Biesheuvel werd zodoende ook voor de VVD-leider aanvaardbaar. De formatie in 1971 zou met 52 dagen één van de kortste uit de naoorlogse geschiedenis worden. En dat ondanks de complicatie dat de vier partijen na de verkiezingen samen geen meerderheid meer hadden. Het aanhaken van DS'70 loste dat probleem op.
Goede persoonlijke verhoudingen zijn heel belangrijk en soms wellicht doorslaggevend. Dat Wijffels de onderhandelaars ook buiten vergadertijd bijeenbracht, was zo gek dus niet.